مجله نماوا، علی افتخاری
یکی از تحسینشدهترین سریالهای سال ۲۰۲۰ مجموعه بریتانیایی «تبر کوچک» (Small Axe) به کارگردانی استیو مککویین سینماگر برنده اسکار بود.
«تبر کوچک» شامل پنج فیلم «منگرو» (Mangrove)، «لاورز راک» یا «راک عشاق» (Lovers Rock)، «قرمز، سفید و آبی» (Red, White and Blue)، «الکس ویتل» (Alex Wheatle) و «آموزش» (Education) است که داستان آنها در فاصله دهههای ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ روی میدهد و هر یک داستانی متفاوت از اجتماع مهاجران هند غربی (یک منطقه از شمال اقیانوس اطلس در دریای کارائیب) در لندن را روایت میکنند. از «تبر کوچک» بهعنوان نامهای عاشقانه در توصیف انعطافپذیری و پیروزی سخت سیاهان زیر سایه نژادپرستی یاد شده است.
این مجموعه اولین بار پانزده نوامبر ۲۰۲۰ از بیبیسی وان در بریتانیا پخش شد و در آمریکا از بیست نوامبر از آمازون پرایم ویدیو در دسترس مخاطبان قرار گرفت. عنوان «تبر کوچک» از ضربالمثل آفریقایی «اگر تو یک درخت بزرگ هستی، ما تبر کوچک هستیم» گرفته شده که با آهنگ «تبر کوچک» باب مارلی در 1973، معروف شد.
در بین این پنج فیلم، «منگرو» با ۱۲۸ دقیقه از همه طولانیتر و «آموزش» با ۶۳ دقیقه از همه کوتاهتر است. مدتزمان «راک عشاق» ۷۰ دقیقه، «قرمز، سفید و آبی» ۸۰ دقیقه و «الکس ویتل» ۶۶ دقیقه است. شرکت آمازون استودیوز «تبر کوچک» را برای رقابت در بخشهای سریال کوتاه به گلدن گلوب و جوایز انجمن بازیگران معرفی کرد و برای جوایز امی امسال نیز همین کار را انجام میدهد.
مککویین ۵۱ ساله که در لندن به دنیا آمده، در گفتوگو با گاردین درباره هدف خود از ساخت این سریال میگوید: «واقعاً حس کردم که ما همچنان در حوزه سریال تلویزیونی جایی نداریم. ما در بحثها جایی نداریم، ما در قصهها جایی نداریم، و از نظر من این عجیب است، نه از نظر دیدن خودم یا هر جنبه زندگی عادی که بازتاب تجربیات من از بزرگ شدن در بریتانیاست، نه، فقط عجیب است.»
مککویین اوایل سال گذشته نیز در مطلبی که در آبزرور منتشر شد، ناامیدی و خشم خود را از «نبود شرمآور تنوع و گوناگونی در صنعت فیلم و تلویزیون بریتانیا» ابراز کرد. او پیشتر نیز از بفتا بهخاطر حمایت نکردن از استعدادهای داخلی انتقاد کرد.
«تبر کوچک» یک تغییر مسیر رادیکال دیگر برای مککویین است؛ کسی که پیشازاین بهراحتی از دنیای هنر مفهومی وارد سینمای قصهگوی هالیوود شد. او در ۱۹۹۹ برنده جایزه ترنر شد و بعد در ۲۰۰۳ بهعنوان هنرمند جنگ از سوی دولت بریتانیا به عراق رفت.
«گرسنگی» (۲۰۰۸) اولین فیلم بلند داستانی او درباره اعتصاب غذای ایرلندیها در سال ۱۹۸۱ جایزه دوربین طلایی جشنواره کن را برای مککویین به همراه داشت. او در ۲۰۱۱ به خاطر خدمات خود به هنرهای تجسمی نشان افسر والامقام امپراتوری بریتانیا (OBE) را دریافت کرد و همان سال فیلم «شرم» را با بازی مایکل فاسبندر ساخت.
مککویین در ۲۰۱۳ فیلم «۱۲ سال بردگی» را بر مبنای کتاب زندگینامه شخصی سالومن نورتراپ کارگردانی کرد. فیلم نگاهی به بردهداری در جنوب آمریکا دارد و ماجرای تراژیک ربوده شدن سالومن (با بازی چوئیتل اجیوفور) در واشنگتن دیسی در ۱۸۴۱ را روایت میکند. او که مردی آزاد بود، در یک توطئه گرفتار و ناچار شد برای ۱۲ سال در لوئیزیانا بردگی کند. «۱۲ سال بردگی» جایزه اسکار بهترین فیلم را برد و در جوایز بفتا و گلدن گلوب هم برنده جایزه بهترین فیلم شد. مککویین اولین سینماگر سیاهپوست بود که فیلمی به کارگردانی او جایزه اسکار بهترین فیلم را گرفت.
او در ۲۰۱۸ فیلم «بیوهها» را کارگردانی کرد که چندان با استقبال روبرو نشد. وایولا دیویس، میشل رودریگز، الیزابت دبیکی و سینتیا اریوو در این فیلم نقش زنانی را بازی میکنند که بعد از قتل همسرانشان نقشه میکشند از رهبر یک گروه خلافکار دزدی کنند.
حتی بدون «تبر کوچک» – که اولین تجربه مککویین در حوزه ساخت سریال است – سال ۲۰۲۰ یک سال فوقالعاده بود. او در سال نو نشان شوالیه دریافت کرد. موزه تیت مدرن در لندن میزبان نمایشگاه مرور آثار او شد، درحالیکه همزمان موزه تیت بریتانیا در لندن نیز پروژه «سال ۳» او را – که هر سال از سه کلاس در لندن دعوت میکند عکسهای خود را ارائه بدهند – به نمایش گذاشت.
هرچند «تبر کوچک» برای بیبیسی تولید شد، اما بیآنکه ابایی داشته باشد، قالب سینمایی دارد. فیلمهای این مجموعه سال گذشته در جشنوارههای سینمایی به موفقیتهای بزرگ دست پیدا کردند: دوتای آنها برای نمایش در جشنواره کن انتخاب شدند (مککویین دومین کارگردان در تاریخ جشنواره است که به این موفقیت دست پیدا میکند). اولین نمایش جهانی «لاورز راک» ۱۷ سپتامبر سال گذشته در افتتاحیه پنجاه و هشتمین جشنواره فیلم نیویورک بود. «منگرو» و «قرمز، سفید و آبی» هم اولین بار در دنیا در این جشنواره به نمایش درآمدند. «منگرو» همچنین فیلم افتتاحیه شصت و چهارمین جشنواره فیلم لندن بود و «لاورز راک» هم در این جشنواره نمایش داده شد.
آرای بالا در دو وبسایت راتن تومیتوز (۹۵ درصد) و متاکریتیک (چهار از پنج) از استقبال فراوان منتقدان سینما از مجموعه «تبر کوچک» خبر میدهد. «تبر کوچک» همچنین سال گذشته از سوی انجمن منتقدان فیلم لس آنجلس که یکی از مهمترین گروهها در فصل جوایز سینمایی است، بهعنوان بهترین فیلم سال ۲۰۲۰ انتخاب شد.
مجموعه «تبر کوچک» به لحاظ سبک و موضوع متنوع است؛ از «منگرو» که درباره رستوران منگرو در وست لندن و دادگاه «منگرو ۹» در ۱۹۷۱ در ناتینگ هیل است، تا «لاورز راک» که روایتی زنده از اولین تجربه حضور یک دختر نوجوان در یک مهمانی رِگِی شبانه در ۱۹۸۰ در وست لندن است. مککویین دراینباره میگوید: «بهعنوان یک انسان، به اشکال مختلف تجربه علاقه دارم. هر چیزی که بتوان تصور کرد، برای همین هیچوقت نمیخواستم خودم را تنها به چیزی که هستم محدود کنم.»
مککویین درباره این که چرا این پنج فیلم را برای تلویزیون ساخت، توضیح میدهد: «من از همان ابتدا میدانستم داستانهایی که میخواهم از تجربه اجتماع مهاجران هند غربی- بریتانیایی بگویم باید برای تعداد بیشتری از تماشاگران قابل دسترس باشد. این مجموعه بهطور اختصاصی از بیبیسی پخش شد، پس هر کس میتواند به فیلمها دسترسی داشته باشد و مجانی آنها را ببیند. این برای من خیلی مهم بود.»
تعدادی از بازیگران بریتانیایی سیاهپوست که آیندهای خوب در انتظارشان است، شامل آمارا-جی سنت آبین و مایکل وارد در کنار ستارههایی چون جان بویگا و لتیشیا رایت در این فیلمها بازی کردهاند.
درنهایت، مککویین اصرار دارد بگوید یک فیلمساز سیاسی نیست. «نه، اما تأکید میکنم حتی عاشق شدن هم سیاسی است. هیچچیز جدا از دنیایی نیست که در آن زندگی میکنیم. همهچیز این دنیا تا حدی سیاسی است، حتی سیاسی نبودن هم سیاسی است.»
مککویین اعتقاد دارد نقش هنرمند بیان حقیقت و گفتن داستانهایی است که اگر روایت نشود در تاریخ رسمی گم میشود. «هنرمندان دروازهبانان حقیقت هستند. ما صدای رادیکال تمدن هستیم.»