مجله نماوا، ترجمه: علی افتخاری
دیوید اتنبرو، قوی، ابدی و خوش‌برخورد، بالای صخره‌های سپید دُووِر ایستاده است. مرد ۹۷ ساله پس از هشت دهه سفر به دورافتاده‌ترین و شگفت‌انگیز‌ترین مکان‌های کره زمین، با سریال جزایر وحشی (Wild Isles)، مجموعه مستند پنج اپیزودی بی‌بی‌سی درباره شگفتی‌های طبیعی بریتانیا و ایرلند به خانه برگشته است.
او وعده می‌دهد: «در عمر طولانی خود، تقریباً به تمام گوشه‌های سیاره‌مان سفر کرده‌ام. می‌توانم به شما اطمینان دهم طبیعت در جزایر بریتانیا و دیگر مناظر شگفت‌انگیز منطقه، به‌اندازه هر چیز دیگری که در سفرهای جهانی‌‌ام دیده‌ام دراماتیک و تماشایی است.»
درحالی‌که شک کردن به اتنبرو به معنای خیانت است، برخی ممکن است با توجه به شکوه و تنوع سریال‌های جهانی قبلی طبیعت‌گرای بریتانیایی، این ادعای او را زیر سؤال ببرند. هرچند این دلواپسی‌ها با گذشت دقایق ابتدایی «جزایر وحشی» – که مارس تا آوریل ۲۰۲۳ پخش شد – با صحنه‌هایی از چتر سبز درختان متراکم، آبشارهای خروشان و کوه‌های پُرباد رفع می‌شود. آخرینِ آن‌ها، کِرنگورمز در اسکاتلند، تقریباً با قطب شمال اشتباه گرفته خواهد شد.
لوکیشن‌ها گیج‌کننده هستند و به سیاق همکاری‌های قبلی اتنبرو و بی‌بی‌سی، رویدادهای طبیعی با تصویربرداری پرتکاپو، تدوین زیرکانه و قصه‌گویی سرزنده، شوخ و دارای شخصیت به روایت‌های جذاب تبدیل شده‌اند. در اپیزود اول جفت‌گیری سنجاقک‌ها به رقصی توأم با شرم و معاشقه بدل می‌شود، درحالی‌که شکار و بقا بر مبنای غریزه تا حد یک نبرد پرهیجان و مبتنی بر زیرکی ارتقاء می‌یابد، چه یک فوک در برابر یک اورکا (نهنگ قاتل) باشد یا یک پافین (طوطی دریایی) در برابر یک مرغ دریایی.
کنش و تمهید با لحظه‌های زیبا و ظریف کامل می‌شود. فناوریِ همیشه در حال پیشرفت دوربین به تماشاگر امکان می‌دهد شاهد پدیده‌هایی باشد که در حالت عادی نامحسوس است – از آرواره لرزان یک موش زمستان‌خواب گرفته تا بال‌های پیشران یک حشره – و این صحنه‌ها با جزئیات قابل توجه ثبت می‌شود؛ و مثل همیشه موسیقیِ نقاشانه و شاعرانه‌ای جلب توجه می‌کند.
در جای دیگر، اورکاها را در دریاها می‌بینیم، همین‌طور مزارع را که روباه‌ها در آن جست و خیز می‌کنند و جزایر ساحلی کوچک که پناهگاه فصلی صدها هزار پرنده مهاجر هستند. با وجود تمام خوشی‌ها و هیبت و غروری که سریال برمی‌انگیزد، اتنبرو اجازه نمی‌دهد از یاد ببریم بریتانیا یکی از مناطقی است که بیش از هر جای دیگر، منابع طبیعی خود را روزبه‌روز بیشتر از دست می‌دهد.
در ۶۰ سال گذشته، ۹۷ درصد علفزارها در بریتانیا از بین رفته‌اند، درحالی‌که در ۲۰ سال گذشته، ۶۰ درصد جمعیت حشرات ناپدید شده‌اند. «جزایر وحشی» به حقایق نگران‌کننده دیگری نیز اشاره می‌کند که بر ضرورت گفتمان درباره گرمایش جهانی و از بین رفتن محیط زیست در این منطقه تأکید دارد.
مجموعه تازه بی‌بی‌سی بعضی وقت‌ها هم به یک جشن می‌ماند و هم یک مرثیه. اتنبرو درحالی‌که پافین‌ها او را احاطه کرده‌اند از ما می‌خواهد «جزایر وحشی» را یک فراخوان برای «بازسازی جزایر خود برای نسل‌های آینده» ببینیم.
یادآور نیاز فوری در رسیدگی به حیات وحش
«جزایر وحشی» طی سه سال با استفاده از جدیدترین فناوری برای ثبت تصاویری از طبیعت جزایر بریتانیا که قبلاً به این شکل دیده نشده بود، تصویربرداری و با همکاری مشترک دانشگاه آزاد انگلستان، آر اس پی بی و دابلیو دابلیو اف تهیه و تولید شد.
سازندگان سریال با نمایش همه‌چیز از مبارزه پروانه‌ها گرفته تا عقاب‌های ماهی‌خوار و اورکاها به تماشاگر می‌گویند قرار بود با «جزایر وحشی» همان کاری را برای حیات وحش بریتانیا و ایرلند انجام دهند که پیش‌ازاین با سری برنامه‌های مستند «سیاره» برای حیات وحش جهان انجام دادند.
آلستر فادرگیل، تهیه‌کننده اجرایی «جزایر وحشی» توضیح می‌دهد: «همیشه می‌خواستم یک سریال بی‌نظیر بسازم که حق مطلب را درمورد حیات وحش خارق‌العاده بریتانیا ادا کند. مطمئن هستم بریتانیایی‌ها ازآنچه درست درِ خانه آن‌ها اتفاق می‌افتد، شگفت‌زده می‌شوند.»
دکتر فیلیپ ویلر، دانشیار رشته بوم‌شناسی دانشگاه آزاد انگلستان، می‌گوید: «ما به‌قدری به دیدن مکان‌ها و گونه‌های شگفت‌انگیز در مستندهای حیات وحش عادت کرده‌ایم که دیدن حیات وحش جزایر بریتانیا به این شکل باشکوه است. “جزایر وحشی” نشان می‌دهد طبیعت این منطقه چه داستان‌های شگفت‌انگیزی برای گفتن دارد. امیدوارم توجه عمومی که این مجموعه ایجاد می‌کند، یادآور نیاز فوری در رسیدگی به حیات وحش در اینجا باشد.»
«جزایر وحشی» با یک اپیزود مقدماتی آغاز می‌شود که توضیح می‌دهد چرا بریتانیا و ایرلند به لحاظ جهانی برای طبیعت اهمیت دارند و در چهار اپیزود بعدی به چهار زیستگاه مهم جزایر می‌پردازد: جنگل‌ها، مراتع، آب‌های شیرین و دریاها.
سریال بی‌بی‌سی با ارائه تصاویر هوایی خیره‌کننده با وضوح فوق‌العاده، در مکان‌هایی در سراسر بریتانیا ازجمله نورثامبرلند، کمبریج‌شایر، کِرنگورمز، کورنوال، ایرلند، ویلتشایر و دورسِت تصویربرداری شد.
نیک گیتس یکی از کارگردانان سریال می‌گوید: «ما می‌خواستیم نشان دهیم گونه‌ها و موجودات بازمانده در بریتانیا و ایرلند چقدر شگفت‌آور و مهم هستند. بریتانیا ۸۵ درصد رودخانه‌های گچی در جهان و بیش از ۹۰ درصد جمعیت کبوترهای دریایی مانکس را دارد. اورکا، بزرگ‌ترین شکارچی دریایی جهان در آب‌های منطقه تولید مثل می‌کند. این گونه‌ای است که کوسه‌های سفید بزرگ را شکار می‌کند. بریتانیا برای حیات وحش جهانی اهمیت دارد، اما در عین حال نیاز داریم تأکید کنیم – و این کار را در کل سریال انجام می‌دهیم – که ماهیت طبیعت در اینجا چقدر شکننده است. بریتانیا به لحاظ از دست دادن طبیعت در بین هفت کشور بزرگ صنعتی جهان بدترین آمار را دارد.»
نظرسنجی جدید یوگاو نشان داد ۵۵ درصد بریتانیایی‌ها به‌اشتباه باور دارند بریتانیا در زمینه حفظ طبیعت با سایر کشورها برابر یا از آن‌ها بهتر است. تنها پنج درصد مردم معتقد بودند یکی از بدترین کشورهای دنیا در این حوزه است.
تانیا استیل، مدیرعامل دابلیو دابلیو اف (یک سازمان خیریه جهانی در عرصه محیط زیست)، یکی از سه نهاد تهیه‌کننده «جزایر وحشی»، می‌گوید: «ما فقط آن چیزهایی را می‌بینیم که باقی مانده‌اند، ازدست‌رفته‌ها را نمی‌بینیم؛ بنابراین این حس را داریم که خطوط اصلی تغییر کرده‌اند و تصور می‌کنیم هر چه ۵۰ سال پیش داشتیم هنوز اینجاست. آنچه می‌شناختیم حالا ناآشنا شده است و فراموش کرده‌ایم چه چیزهایی را از دست داده‌ایم. بله، موفقیت‌هایی به دست آمده و مواردی هست که می‌توان بازگرداند، اما خیلی چیزها را دیگر نداریم و به همین دلیل می‌گوییم طبیعت در آستانه قرار دارد.»
در سال ۲۰۲۱، «شاخص دست‌نخوردگی تنوع زیستی» موزه تاریخ طبیعی لندن نشان داد بریتانیا تنها ۵۳ درصد از تنوع زیستی خود را دارد. میانگین جهانی این شاخص ۷۵ درصد است که آنجا را به یکی از ضعیف‌ترین مناطق دنیا در این زمینه تبدیل می‌کند.
نهاد عمومی «نچرال انگلند» در ۲۰۱۷ گزارش داد از دهه ۱۹۳۰ تا آن سال، بیش از ۹۵ درصد علفزارهای گل‌های وحشی در بریتانیا از بین رفت – مسموم، شخم یا برداشته شد. ۱۵ درصد از ۸۴۳۱ گونه در در معرض انقراض قرار دارند. تعداد پرندگان کاهش بسیار زیادی داشته است – ۳۸ میلیون پرنده در ۵۰ سال گذشته از آسمان ناپدید شده‌اند – که آر اس پی بی (یک سازمان خیریه در حوزه حفاظت از طبیعت و حیات وحش) دلیل آن را در درجه اول با تغییرات در کشاورزی و در درجات بعدی با تغییرات آب و هوایی و شیوع آنفولانزای مرغی که جمعیت پرندگان مهاجر را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مرتبط می‌داند. در همین حال، یک تحقیق در سال ۲۰۲۱ نشان داد از دهه ۱۹۷۰، بیش از ۷۰ درصد پستانداران کوچک در منطقه با کاهش تعداد مواجه شده‌اند.
خطر «جزایر وحشی» تشدید مشکلی بود که نظرسنجی یوگاو نشان داد و این که مردم را تشویق کند بریتانیا یا ایرلند را به‌عنوان کشورهایی تهی‌‌شده از طبیعت تصور نکنند، بلکه غنی از تنوع زیستی ببینند و تنها شاهد زیبایی خیره‌کننده باقی‌مانده در جزایر باشند.
گیتس می‌گوید گروه تولید «جزایر وحشی» احساس مسئولیت می‌کرد که مطمئن شود این ذهنیت ایجاد نخواهد شد. او توضیح می‌دهد: «به لحاظ تاریخی و به‌درستی، برنامه‌های تلویزیونی با موضوع تاریخ طبیعی بعضی وقت‌ها به دلیل پیچاندن روایت‌ها درمورد حفاظت از محیط‌زیست، مورد انتقاد قرار دارند. ما تصمیم گرفتیم از قبل به این موضوع توجه داشته باشیم. دیوید (اتنبرو) هر اپیزود را با تأکید بر مشکلات کلیدی آن زیستگاه آغاز می‌کند. او در شروع یکی از اپیزودها اشاره می‌کند در طول عمرش بیش از ۹۵ درصد علفزارهای گل‌های وحشی در بریتانیا را از دست داده‌ایم. نکات خارق‌العاده‌ای هست که مردم واقعاً باید از آن مطلع باشند؛ بنابراین ما آن را پنهان نمی‌کنیم.»
درحالی‌که «جزایر وحشی» حیوانات حیرت‌آوری را نشان می‌دهد و اغلب رفتارهایی از آن‌ها را به نمایش می‌گذارد که قبلاً هرگز ثبت نشده بودند، خیلی از بخش‌ها با اظهار نظر اتنبرو که تأکیدی بر شکنندگی محیط زیست است، نشان‌گذاری می‌شوند.
گیتس می‌گوید: «ما به‌عنوان سازندگان سریال احساس مسئولیت می‌کردیم این پیام در هر اپیزود در جلو و مرکز قرار داشته باشد. ما نمی‌توانیم به هر مشکل اشاره کنیم یا راه‌حل بدهیم، اما می‌توانیم از این مجموعه تلویزیونی به‌عنوان یک سکوی پرش استفاده کنیم تا مردم بروند و اطلاعات بیشتری درمورد آن به دست بیاورند.»
در اپیزود اول، پس از نماهای معرکه از عقاب‌های طلایی بر فراز کوه‌های برفی کِرنگورمز، متوجه می‌شویم حالا تنها بقایایی از جنگل باستانی که زمانی بخش زیادی مناطق کوهستانی را پوشش می‌داد، مانده است؛ و جنگل کالدونین در اسکاتلند که آخرین جنگل درختان مخروط بومی بریتانیاست، حالا کمتر از یک درصد وسعت اصلی خود را دارد. در بخش بعدی یاد می‌گیریم تنها ۱۳ درصد از کل منطقه پوشیده از درختان است که یکی از پایین‌ترین نسبت‌ها در کل اروپا است.
پس از یک پایان خارق‌العاده، جایی که کاکایی‌های سرسیاه تلاش می‌کنند شن ماهی‌ها را از دهان یک پافین بیرون بیاورند، اتنبرو ما می‌گوید بخش زیادی از جمعیت پافین‌ها در بریتانیا به دلیل صید بی‌رویه و تغییرات آب و هوایی که شن ماهی‌ها به سمت شمال سوق داده است، رو به نابودی است. او نتیجه‌گیری می‌کند: «این یک نمونه واضح از شکنندگی و ازهم‌گسیختگی طبیعت ما است. اگرچه بریتانیا ازنظر مکانی غنی است، اما درمجموع یکی از کشورهایی است که طبیعت آن بیش از هر جای دیگر تهی شده است.»
این یک پیام قدرتمند است که دیوید اتنبرو با طنین بیشتری به زبان می‌آورد. گیتس می‌گوید: «دیوید اتنبرو شخص بسیار محترمی است و اوست که به بریتانیا و ایرلند می‌گوید ما باید سخت‌تر کار کنیم و واقعاً بیشتر مراقب دنیای طبیعی خود باشیم. امیدواریم این اتفاق بیفتد و این سریال به حفاظت بیشتر از طبیعت ما منجر شود.»
«جزایر وحشی» به موارد امیدبخش نیز اشاره می‌کند. اتنبرو می‌گوید جمعیت پافین‌ها در جزیره اسکومر در حال افزایش است و در یکی از سکانس‌های برجسته سریال که عقاب‌های دریایی دم‌سفید را در حال شکار غاز گونه‌سفید می‌بینیم، اشاره می‌شود جمعیت این گونه در حالی رو به رشد است که تنها در دهه ۱۹۸۰ مجدداً در منطقه مشاهده شد.
گیتس می‌گوید: «این یک رفتار بسیار بسیار جدید و در سطح جهانی است. این اتفاق ۱۰ سال پیش نمی‌افتاد. درواقع، یک نمونه از موفقیت حفاظتی است. ما این گونه‌های گمشده را داریم که برگشته‌اند و حالا شاهد بازگشت آن رفتارهای گمشده هستیم. در این سریال تلاش کردیم بین دو روایت تعادل برقرار کنیم و بگوییم، بله، مشکلات بزرگ حفاظتی داریم، اما موفقیت‌های حفاظتی هم داریم که هر دو مورد را در این مجموعه برجسته می‌کنیم.»
گیتس در پایان می‌گوید: «واقعاً امیدواریم “جزایر وحشی” مردم را وادار کند درباره شگفت‌انگیز بودن حیات وحش بریتانیا و این که چقدر مورد تهدید قرار دارد، صحبت کنند. این می‌تواند یک نقطه عطف باشد. طبیعت در وضعیت بدی قرار دارد، پس بیایید کاری برای آن کنیم.»
منبع: فایننشال تایمز، بریتیش پریود دراماز، ماچ بتر ادونچرز
تماشای سریال جزایر وحشی در نماوا
