مجله نماوا، ساسان گلفر
موقع تماشای فیلم‌های ایرانی بارها پیش آمده که چنین پرسشی به ذهنم رسیده: چرا این بازی به دلم نمی‌چسبد؟ همیشه برایم سؤال بود که بازی این بازیگران خوب در فیلم این کارگردان‌های خوب چرا آن‌طور که باید و شاید باورپذیر و زنده نیست. این بازیگرها که کارشان را بلدند، این کارگردان‌ها هم بعضی‌هایشان فوق‌العاده‌اند؛ پس مشکل کار کجاست؟ با آن‌که خودم هم تجربیات محدودی در حوزه‌ی بازیگری داشته‌ام و اصلاً در دانشگاه این رشته را خوانده‌ام، معما برایم حل نشد؛ شاید چون بیشتر در مقایسه بود که این نکته به چشم می‌آمد و مجبور بودم فضایی را که تجربه کرده بودم با صحنه‌ی فیلم‌هایی دور از دسترس مقایسه کنم.
بالاخره بعد از تماشای مجموعه کلیپ‌هایی با عنوان «آموزش بازیگری با ناتالی پورتمن»/ Natalie Portman Teaches Acting بود که معما حل شد. نکته را در اپیزودهای میانی این مجموعه کلاس‌های پیشرفته‌ی بازیگری دریافتم، جایی که خانم پورتمن به مسائلی همچون مناسبات میان بازیگر و کارگردان و تعامل بازیگر با عوامل صحنه می‌پرداخت که از حوزه‌ی کار فردی بازیگر و کار او روی متن فراتر می‌رفت و همچنین در بخش‌های بعدی که درباره‌ی روش‌های بداهه‌سازی سخن می‌گفت. البته بخش‌های مختلف دیگر این سریال کوتاه هم بسیار آموزنده و جذاب هستند، چه برای بازیگران حرفه‌ای یا علاقه‌مندان پیگیر بازیگری و حتی بسیاری از افراد معمولی که خیال می‌کنند بازیگری «کاری ندارد» و «همین که جلوی دوربین بروی و ادا دربیاوری کافیست»! درس‌های بازیگری ناتالی پورتمن که اکنون در چهل سالگی اگر دلش بخواهد می‌تواند از بیمه بازنشستگی استفاده کند چون از ده سالگی در کار نمایش حرفه‌ای صحنه و سینما بوده، بسیار ارزشمند و جذاب است و تماشای آن به حرفه‌ای‌ها، علاقه‌مندان و حتی بی‌علاقه‌ها (!) توصیه می‌شود. البته این مجموعه حدود پنج سال پیش تهیه شده چون خانم پورتمن در صحنه‌های اول بخش معرفی که دوربین به دنبال او از میان دکورهای صحنه‌ای عبور می‌کند، می‌گوید: «بیست‌وپنج سال است که دارم کار می‌کنم.» نگاهی می‌اندازیم به کلاس‌های بازیگر «لئون:حرفه‌ای»، «قوی سیاه» و «دختری دیگر از خانواده‌ی بولین» برنده‌ی جوایز اسکار، گلدن گلوب و بفتا.
خلاصه‌ای از اپیزودهای «آموزش بازیگری با ناتالی پورتمن»
۱- معرفی
زمان: ۳ دقیقه
ناتالی پورتمن، بازیگر خودآموخته‌ای است که مجموعه‌ای از تکنیک‌های شخصی برای ساختن شخصیت فیلم را به شما خواهد آموخت. «خوشبختانه توانسته‌ام آدم‌های بزرگ، کارگردان‌های بزرگی را ببینم و از آنها یاد بگیرم. به نوعی، هر آنچه یاد گرفته‌ام، کنار هم گذاشته‌ام؛ چیزهایی که برایم مفید بوده و چیزهایی که می‌دیدم دیگران انجام می‌دهند. مواردی که خودم ابداع کردم تا به من کمک کنند. مانند کوله‌باری است از فوت‌وفن‌ها و ابزارهای مفیدی که خودت ساخته باشی.»
۲- شخصیت را بشناسید
زمان: ۷ دقیقه
«من از سن پایین شروع کردم. اولین چیزی که متوجه شدم، این بود که کسی از من انتظار نداشت اطلاعات زیادی داشته باشم یا تکنیک‌های زیادی بلد باشم.» ناتالی پورتمن از این می‌گوید که برای تجسم کامل یک شخصیت، ابتدا باید درک کاملی از او پیدا کرد. جست‌وجو برای یافتن جزئیات روشنگر و ایجاد یک جدول زمانی، قضاوت نکردن کاراکتر، فکر کردن مانند شخصیت از جمله نکاتی است که این بازیگ درباره‌شان بحث می‌کند.
۳- شخصیت را با تحقیق پرورش دهید
زمان: ۸ دقیقه
شکل دادن کاراکتر بر اساس زندگی واقعی یک نکته مهم است و خانم پورتمن جمله‌ای از ترنس مالیک را در این مورد بازگو می‌کند: «قطعاً دوست نداری شبیه شخصیتی بازی کنی که قبلاً در فیلمی دیده‌ای.» می‌گوید: «یک فیلم را تحت تأثیر فیلمی دیگر نمی‌سازند، بلکه بر اساس زندگی می‌سازند. یک کاراکتر را بر اساس یک انسان می‌سازند، بنابراین به آدم‌های خاصی فکر می‌کنی و کاراکترت را تا جایی که می‌توانی به انسان واقعی نزدیک می‌کنی.» تحقیقات تاریخی، مستندها ویدیوهای یوتیوب، شناخت زمینه‌های تاریخی و اختراع ناشناخته‌ها از ابزارها و روش‌هایی است که ناتالی پورتمن درباره‌شان صحبت می‌کند.
۴- رشد فیزیکی شخصیت شما
زمان: ۱۰ دقیقه
به گفته‌ی ناتالی پورتمن برای پرورش شخصیت داستانی باید از بدن خود استفاده کنید. شکل دادن به بدن کاراکتر نکته‌ای است که بازیگر با اشاره به بازی خودش در نقش آن بولین و همچنین فیلم «برادران» شرح می‌دهد و حرکات و تمرینات بدنی مناسب، خلاقیت و استفاده به‌جا از لباس و چهره‌پردازی برای تجسم نقش از دیگر موارد مورد اشاره او هستند.
۵- بررسی صحنه: ژست اجرایی
زمان: ۷ دقیقه
«چیزهایی که در متن فیلمنامه وجود ندارند و آنها را وارد می‌کنی، ممکن است به واقعی شدن شخصیت کمک کنند.» ناتالی پورتمن به بازی سه بازیگر شاخص (جینا رولندز، مریل استریپ و فیلیپ سیمور هافمن) اشاره می‌کند که صحنه‌ای از بازی هرکدام را می‌بینیم و این‌که چه روش خارق‌العاده‌ای برای استفاده از حرکت به منظور نمایش وجوه خاص شخصیت در پیش گرفته‌اند.
۶- بررسی موردی: فیلم «قوی سیاه»
زمان: ۷ دقیقه
در این بخش بازیگر فیلم «قوی سیاه» از پذیرش محدودیت‌های بدنی، فیزیک و رفتار بالرین‌ها، درک محدودیت‌ها و جلوگیری از آسیب بدنی و ارتباط بدن و حس برای «رسیدن به زیبایی متعالی» می‌گوید.
۷- مربیگری گویش: تحقیق و تمرین
زمان: ۹ دقیقه
خانم پورتمن از تانیا بلومستاین، مربی خود در حوزه‌ی گویش و لهجه دعوت کرده است تا نشان دهد چگونه می‌توان از همکاری یک مربی برای شکل دادن به صدای یک شخصیت استفاده کرد.
۸- مربیگری گویش در فیلم «جکی»
زمان: ۱۱ دقیقه
ناتالی پورتمن و تانیا بلومستاین در مطالعه‌ی موردی فیلم «جکی» که خانم پورتمن نقش ژاکلین کندی (و بعد ژاکلین اوناسیس) را در آن بازی کرده، از روش آمادگی برای ایفای نقش و به‌ویژه استفاده از صدا و نحوه‌ی تنفس بازیگر می‌گویند.
۹- کار در صحنه
زمان: ۱۱ دقیقه
پذیرش حضور دوربین و عوامل، درونی کردن همه‌چیز، تعهد قلبی به همکاران و ارتباط عاطفی با آنان، ایجاد آرامش، بازی کردن خارج از دوربین و محافظت در برابر انرژی‌های منفی سر صحنه از جمله نکات تجربی و ارزشمندی است که خانم پورتمن با علاقه‌مندان به بازیگری سینما در میان می‌گذارد.
۱۰- اجرا مقابل دوربین
زمان: ۱۲ دقیقه
حفظ کردن کامل متن و روش‌هایی مانند نوشتن شب قبل از اجرا برای تثبیت متن، همراه داشتن چند ایده و خود را به جای کارگردان گذاشتن، زاویه‌ی دید و انعطاف لازم، روش‌های ایجاد پیوستگی برای کمک به کارگردان و تدوینگر، تماشای بازپخش‌ها، محرک‌ها و مشوق‌ها و کمک به بازیگران دیگر نکات مهمی هستند که ناتالی پورتمن در این قسمت از مجموعه درس‌هایش درباره‌ی آنها صحبت می‌کند.
۱۱- کار با کارگردان
زمان: ۷ دقیقه
درک تصویر ذهنی و ارتباطی که بازیگر از ابتدای همکاری با یک کارگردان برقرار می‌کند و آشنایی با روش خاص کارگردان در این بخش به بحث گذاشته شده است.
۱۲- همکاری موفق با کارگردان‌ها
زمان: ۱۰ دقیقه
دارن آرنوفسکی، مایک نیکولز، آنتونی مینگلا و پابلو لارین کارگردان‌هایی هستند که خانم پورتمن از سبک خاص، حساسیت‌ها و توانایی‌های آنان در این قسمت از مجموعه درس‌هایش سخن گفته است.
۱۳- بررسی موردی: کار با ترنس مالیک
زمان: ۱۱
ناتالی پورتمن معتقد است ترنس مالیک برخلاف بسیاری از کارگردان‌های دیگر که با آنها کار کرده است، از قواعد و رسوم فیلمسازی پیروی نمی‌کند. بازیگر در بحث رویکرد غیرمتعارف این کارگردان از جمله به این نکته اشاره می‌کند که مالیک معتقد است «چیزی را به تماشاگر تحمیل نکنید». او همچنین از روش بداهه‌سازی در «شوالیه‌ی جام‌ها»، پیدا کردن تمرکز احساسی در کار با صدا و خلق احساس از ژست می‌گوید.
۱۴- بازی در نقش شخصیت واقعی
زمان: ۸ دقیقه
خانم پورتمن در این بخش از روش رسیدن به لهجه، صدا، حرکات و حتی ظاهر می‌گوید و این‌که ایفای نقش یک شخصیت تاریخی مستلزم تحقیق فشرده در هر دو جنبه‌ی خصوصی و عمومی شخصیت اوست. او همچنین بر خلاقیت بازیگر برای این‌که به جنبه‌های ناشناخته نقش برسد و این‌که چگونه «جریان طبیعی از بازیگر بیرون بزند» سخن به میان می‌آورد.
۱۵- تکلیف‌هایی برای شکل‌گیری بازی
زمان: ۴ دقیقه
در این بخش از مجموعه کلیپ‌های مسترکلاس ناتالی پورتمن، چهار تمرین برای استفاده از فیلم‌ها و بازی‌های یک بازیگر مشهور به طرفداران حرفه‌ی بازیگری عرضه می‌شود.
۱۶- بداهه‌سازی
زمان: ۸ دقیقه
ناتالی پورتمن در ابتدای این درس از بازیگر می‌خواهد که مطمئن شود کارگردان اجازه‌ی بداهه‌سازی را به او می‌دهد و اگر چنین مجوزی وجود داشت، به روش‌هایی مانند ارتباط با فضا و گرفتن سرنخ از دکور و لباس برای ایجاد لایه‌های معنایی در صحنه بپردازد، با دقت یه همکاران گوش بدهد، مرز خود را با بازیگران دیگر تعیین کند و محدودیت حرکت با توجه به دوربین فیلمبرداری را نیز در نظر داشته باشد.
۱۷- نمونه‌ی کار با صحنه، اشیای صحنه و دوربین
زمان: ۶ دقیقه
خانم پورتمن تماشاگر مسترکلاس را به درون یک صحنه نمونه راهنمایی می‌کند و پرسش‌های مهمی را که بازیگر باید از طراح صحنه و کارگردان بپرسد، به او گوشزد می‌کند.
۱۸ – بازیگری مقابل پرده‌ی سبز
زمان: ۹ دقیقه
بازیگر برای این‌که بازی او مقابل پرده‌ی سبز باورپذیر باشد، باید از تخیل خود کمک بگیرد. او همچنین می‌تواند از منابع تصویری مانند عکس و فیلم‌های دیگر استفاده کند. ناتالی پورتمن توضیح می‌دهد که کارگردان فیلم «فنا» به او گفته است که از «استاکر» تارکوفسکی الهام بگیرد در این درس، خانم پورتمن به نکات عملی در مواجهه با این چالش برای بازیگر اشاره می‌کند؛ مواردی مانند این‌که درون خود را فراموش نکند و واکنش و احساس خود را از یاد نبرد، ریتم حرکت را پیدا کند و به احساس خود متکی باشد.
۱۹- پیشنهادهایی برای بازیگر
زمان: ۸ دقیقه
توصیه‌هایی برای تست بازیگری مانند لباس خاص یا مدل دادن به مو، سعی به گوش دادن و تلاش برای امتحان انواع متفاوت بازیگری در تست، هدف بخشیدن به نقش‌های کلیشه‌ای و حمایت از دیگر بازیگران از جمله نکاتی است که ناتالی پورتمن در این بخش از درس‌هایش با تماشاگر در میان می‌گذارد.
بیشتر ببین
۲۰- همدلی فعال
زمان: ۳ دقیقه
آخرین درس این بازیگر، یک درس زندگی است. خانم پورتمن از هنرجو می‌خواهد که بازیگری را تمرینی برای همدلی بداند. «بعد از فارغ‌التحصیل شدن از مدرسه متوجه شدم آنچه در یازده سالگی دوست داشتم انجام بدهم، شناختن خود واقعیم بود.» او بر اساس تجربه‌ی خود از هنرآموز می‌خواهد که خود را آزاد بداند، از اشتباه کردن نترسد و شاد باشد.
جمله‌ای که ناتالی پورتمن در پایان یکی از درس‌هایش می‌گوید، مسئله‌ی مهمی است که از بازیگری و سینما فراتر می‌رود: «همدردی با دیگران، شغل بازیگر است و باید همیشه آن را تمرین کنی. در واقع هر انسانی باید آن را تمرین کند. انسان بودن مهم‌ترین هنری است که یک هنرمند می‌تواند داشته باشد.»
