مجله نماوا، رضا صائمی
این روزها آنقدر جانهای تباه شده از کرونا، تراژدیهایی تلخ خلق کردهاند که شاید کمتر به سویههای مثبت اپیدمی کرونا در جهان بیاندیشیم و حتی آن را باور کنیم. همه نگاهها به کرونا و پیامدهایش نگاه منفی و بدبینانه است؛ اما مستند «سالی که جهان تغییر کرد» به کارگردانی تیم بیرد و محصول سال ٢٠٢١ با رویکردی متفاوت پیامدهای مثبت کرونا برای محیط زیست و مسائل زیست محیطی و حیات طبیعی جانواران و بهبود روابط انسان و حیوان را به تصویر می کشد که در پس این اتفاقات خوب به نوعی آسیبشناسی زندگی اجتماعی انسان در جهان معاصر را هم میتوان ردیابی کرد. در واقع تماشای این مستند تلنگری بر انسان مصرف کننده و تصرف کننده زمین و زمان است تا به این بیاندیشد که چه بلایی بر سر این کره خاکی آورده. مستند «سالی که جهان تغییر کرد» از استودیو بیبیسی پخش شده و در آن چهرههایی مثل دیوید اتنبرو، بهشکار بارا، دالو بورا، آنشول چوپرا، کریستین گابریل، مگانا هازاریکا، راسل مک لافین و سلیم ماندلا حضور یافتهاند.
مستند با این جمله آغاز میشود که « زندگی ما در عرض یک شب متوقف شد». جملهای که از یک سو بیانگر عظمت و هولناکی فاجعه است که گویی جهان را به تعصیلات تاریخی برده و از سوی دیگر در ادامه نشان میدهد که این توقف موقت چقدر در تجدید حیات زمین و محیط زیست و برخی حیوانات تاثیر گذاشته مثل پنگوئنهای آفریقایی یا لاکپشتهای هندی و شنیده شدن دوباره صدای پرندگان در سانفرانسیسکو. حتی قابل رویت شدن قله هیمالیا از پس هوای تازه و رفع آلودگی هوا. روایتی از این معنا که زمین در عین حال هم بهشت و هم جهنم را توامان تجربه کرده است. کرونایی که برای انسانها جهنم ساخته، زمین را برای موجوداتی غیر از انسان، قابل سکونتتر کرده و حیاتی بهشتی بخشیده است. کاهش تردد خودروها، آسمانی صاف و شفاف، دریا و ساحلی تمیز و خیابانهایی که نشانی از آلودگی ندارند.
در واقع «سالی که جهان تغییر کرد» روایتی است از بازیابی زمین و تجدید حیات محیط زیست در مقیاسی جهانی. مستندی پژوهشگرانه که با ارجاع به گزارشهای آماری از محیط زیست و طبیعت قبل و بعد از کرونا، نشان میدهد که به همان اندازه که کرونا از انسانها جان گرفته، انسانها نیز با شیوه و سبک زندگی خود جان زمین را گرفته بودند و قرنطینههای کرونایی و پایین کشیدن موقت کرکره دنیا کمک کرد تا زمین کمی نفس بکشد. جالب است. اغلب مستندهای محیط زیستی که تماشا میکنیم تخریب طبیعت به دست انسان را نشان میدهند و در اینجا با تصاویری مواجه هستیم که چطور خلوت شدن جهان از آدمها و کوچ اجباری آنها به خانههایشان باعث شده تا طبیعت و موجودات جان بگیرند و حتی برخی از آنها زاد و ولد و حیات دوباره را از سر بگیرند. گونههای مختلف گیاهی و جانوری که در حال انقراض بوده دوباره امید و امکان حیات یافته و بازتولید شوند. این البته به معنای نگاه یکسویه مستند به مساله کرونا نیست و به آسیبها و پیامدهای مخرب آن بر زندگی انسانها هم اشاره میکند اما تلاش میکند نیمه پر لیوان را هم ببیند و نشان دهد که زمین و زمان به واسطه کرونا برخی از زخمهای کهنه خود را ترمیم کرده است. نشان دهد چطور قرنطینه و خلوت شدن جهان، جان دوباره به حیات زیستی آن بخشیده و انسان با عبرت گرفتن از این فاجعه و تجربههای تلخ آن چطور باید با زمین و طبیعت تعامل و ارتباط داشته باشد تا زمین جایی بهتری برای زندگی کردن باشد.