جشنواره ونیز یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های اروپایی است و جایزه‌اش شیر طلایی یکی از مهم‌ترین جوایز سینمایی به‌حساب می‌آید. رابطه سینمای ایران با این جشنواره ایتالیایی همیشه خوب بوده و در دورههای مختلف این جشنواره آثار ایرانی مختلفی به نمایش درآمده‌اند یا فیلمسازان و هنرمندان ایرانی متفاوتی در این جشنواره درخشیده‌اند.
به طور کلی در تمام این سال‌ها ۱۰۶ اثر ایرانی اعم از فیلم کوتاه و بلند در بخش‌های مختلف جشنواره ونیز به نمایش گذاشته شده‌اند. در این دوره هم خورشید مجید مجیدی در بخش اصلی رقابتی حاضر است و دو فیلم جنایت بی‌دقت شهرام مکری و دشت خاموش احمد بهرامی هم در بخش افق‌ها به نمایش درآمده‌اند. هردو فیلم در این دوره مورد توجه قرار گرفتند و شب گذشته جنایت بی‌دقت برنده بهترین فیلمنامه اورژینال به انتخاب انجمن منتقدان مستقل شد و دشت خاموش هم جایزه فیپرشی و بنیاد فای (اعتماد ملی ایتالیا) را از آن خود کرد که که هر ساله به بهترین فیلم با موضوع کار و مسائل مربوط به محیط زیست اعطا می‌شود.
نگاهی انداخته‌ایم به سابقه حضور سینمای ایران در جشنواره ونیز در سال‌های پیشین. مطابق آن‌چه در تاریخ ثبت شده اولین حضور سینمایی ایران به پیش از انقلاب یعنی سال ۱۳۳۸ با فیلم کوتاه مینیاتورهای ایرانی به کارگردانی مصطفی فرزانه برمی‌گردد. البته این فیلم در واقع به عنوان محصول فرانسه در جشنواره آن سال حاضر شده بود و از این نظر می‌توان آن‌را اولین حضور یک کارگردان ایرانی به شمار آورد، نه اولین محصول سینمای ایران. با احتساب این نکته اولین حضور سینمای ایران دو سال بعد در سال ۱۳۴۰ با فیلم کوتاه یک آتش ابراهیم گلستان رقم می‌خورد که خوش هم می‌درخشد و مدال برنز را از آن خود می‌کند.
حضور فیلم‌های ایرانی در بخش‌ها اصلی و جانبی جشنواره ونیز
ابراهیم گلستان فیلمسازی است که در سال‌های بعد هم با آثار مختلفی در ونیز حاضر می‌شود. در سال ۱۳۴۱ دو فیلم ما آدمیم و موج مرجان، خارا با کارگردانی مشترک با آلن پندری، را به نمایش می‌گذارد که موج مرجان، خارا بار دیگر موفق به دریافت مدال برنز می‌شود. در سال ۱۳۴۳ فیلم مارلیک او جایزه شیر سن مارکو برای بهترین فیلم جغرافیایی، مردم شناسی و فولکلور را از آن خود می‌کند و در سال ۱۳۴۵ این‌بار در بخش فیلم‌های کوتاه با خرمن و بذر حضور می‌یابد.
گاو داریوش مهرجویی دیگر فیلم مهم پیش از انقلاب است که در سال ۱۳۵۰ در بخش خارج از مسابقه به نمایش درمی‌آید.
سال ۱۳۵۱، از پربارترین سال‌های سینمای ایران در عرصه‌های بین‌المللی و جشنواره فیلم ونیز است و ۱۴ فیلم در بخش‌های مختلف این جشنواره نمایش داده می‌شوند؛ آرامش در حضور دیگران ناصر تقوایی، بیتا هژیر داریوش، پستچی داریوش مهرجویی، رگبار بهرام بیضایی، چشمه آربی آوانسیان، بامداد جدی احمد فاروقی قاجار، اربعین ناصر تقوایی، رقص رونما هوشنگ شفتی، رقصهای محلی بجنوردی سهراب شهید ثالث، جن بهرام ری پور، نان و کوچه عباس کیارستمی، رهایی ناصر تقوایی، ادیان در ایران منوچهر طیاب و باد جن ناصر تقوایی از جمله این فیلم‌ها هستند.
طبیعت بی‌جان سهراب شهید ثالث هم در سال ۱۳۵۴ به‌عنوان آخرین فیلم قبل از انقلاب در جشنواره ونیز امکان حضور پیدا می‌کند و بعد با وقوع انقلاب اسلامی و وقفه‌ای چندساله، روند ارسال فیلم‌های ایرانی به جشنواره ونیز از سر گرفته می‌شود.
امیر نادری و فیلم دونده اولین فیلم‌های بعد از انقلاب هستند که در سال ۱۳۶۴ در بخش خارج از مسابقه به نمایش درمی‌آیند. امیر نادری در طول این سال‌ها با فیلم‌های مختلفی که محصول کشورهای دیگر است باز هم در ونیز حاضر می‌شود و حضورهای موفق‌تری را تجربه می‌کند.
در سال ۱۳۷۰ فیلم گروهبان مسعود کیمیایی باز هم در بخش خارج از مسابقه به‌نمایش درمی‌آید.
دت یعنی دختر ساخته ابوالفضل جلیلی در سال ۱۳۷۴ در بخش مسابقه رسمی پذیرفته شد. سال بعدش هم دوباره با فیلم یک داستان واقعی مهمان جشنواره ونیز بود. سال ۱۳۷۶ هم، رفیع پیتز با فیلم فصل پنجمدر بخش هفته منتقدین نماینده سینمای ایران بود و در سال ۱۳۷۷ فیلم سکوت محسن مخلباف که در بخش رقابتی حاضر بود، بسیار مورد توجه قرار گرفت.
سال ۱۳۷۸ نوبت به باران و بومی ساخته رخشان بنی اعتماد در بخش سرزمین‌های جدید رسید. او در کنار عباس کیارستمی که باد مارا خواهد برد را در بخش اصلی و رقابتی به نمایش گذاشت در ونیز حضور داشتند.
سه سال بعد در دوره ۵۹ ونیز دیگر کارگردان زن سینمای ایران، منیژه حکمت با اولین فیلم خود، زندان زنان در بخش افق‌ها و ناصر رفایی هم با فیلم اول خود، امتحان در هفته منتقدان حضور داشت. این درحالی بود که سینمای ایران در دورههای قبلی توانسته بود شیر طلایی را از آن خود کند که در بخش افتخارات به آن خواهیم پرداخت.
شصتمین دوره جشنواره فیلم ونیز در سال ۱۳۸۲ فیلم‌های ابجد ساخته ابوالفضل جلیلی، لذت دیوانگی ساخته حنا مخملباف، سکوت بین دو فکر ساخته بابک پیامی و پا برهنه تا هرات ساخته مجید مجیدی را به نمایش گذاشت.
فیلم یادداشت بر زمین اولین ساخته علی محمد قاسمی در بخش هفته منتقدین دوره ۶۲ ونیز به نمایش درآمد و سال ۱۳۸۵ تنها فیلم باز هم سیب می‌خوای ساخته بایرام فضلی خارج از مسابقه، اکران شد.
۱۳۸۷ نوبت به حضور دوباره عباس کیارستمی با فیلم شیرین این‌بار در بخش خارج از مسابقه رسید. یک سال بعد علی کریم، کارگردان فیلم اولی، چاله را به جشنواره ونیز فرستاد که به عنوان فیلم اختتامیه و خارج از مسابقه در بخش هفته منتقدان به نمایش درآمد.
خانه پدری ساخته کیانوش عیاری نیز در شصت و نهمین دوره ونیز در بخش افق‌ها به روی پرده رفت.
ونیز ۷۳ از ۱۰ تا ۲۰ شهریور ۱۳۹۵ برگزار شده و این دوره از جشنواره به عباس کیارستمی تقدیم شد. فیلم منو خونه ببر و یکی از اپیزودهای ۲۴ فریم به همراه فیلم مستند ۷۶ دقیقه و ۱۵ ثانیه با عباس کیارستمی ساخته سیف الله صمدیان در روز افتتاحیه جشنواره به نمایش در آمده و آلبرتو باربرا در سخنانی به ستایش عباس کیارستمی پرداخت.
پرویز شهبازی هم با فیلم مالاریا در بخش افق‌ها حضور پیدا کرد. هفته منتقدین هم فیلم طبل محصول مشترک ایران و فرانسه را برای برنامه رقابتی‌اش انتخاب کرد.
جشنواره ونیز ۲۰۱۹ میزبان فیلم سعید روستایی متری شش و نیم در بخش افق‌های ونیز بود تا یکصدمین اثر سینمایی ایران، در قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی جهان به نمایش گذاشته شود.
افتخارآفرینی‌های سینمای ایران در جشنواره ونیز
اولین جوایز سینمای ایران را ابراهیم گلستان همانطور که گفته شد در همان حضورهای اولیه، از آن خود کرد و برای فیلم‌هایی که در جشنواره در سال‌های متوالی داشت، دو مدال برنز و جایزه شیر سن مارکو را به خانه آورد. داریوش مهرجویی هم اولین جایزه فیپرشی را برای فیلم گاو به سینمای ایران آورد.
دو جایزه اوزله طلایی و جایزه یونیسف در سال ۱۳۷۴ به فیلم دت یعنی دختر ساخته ابوالفضل جلیلی رسید که تجربه فوق‌العاده‌ای برای کارگردان به‌شمار می‌آمد.
محسن مخملباف که در سال ۱۳۷۷ با فیلم سکوت به ونیز رفته بود، سه جایزه مدال طلای سنای ایتالیا، جایزه سینمای آینده بهترین فیلم رابطه انسان و طبیعت و تقدیرنامه جایزه سرجیوترازاتی را از آن خود کرد.
باد ما را خواهد برد هم سه جایزه بزرگ هیات داوران، فیپرشی و هیات داوران جوان را به خود اختصاص داد.
مرضیه مشکینی هم با اولین ساخته خود، روزی که زن شدم در سال ۲۰۰۰ سه جایزه سینمای آینده برای بهترین فیلم اول، جایزه یونسکو و جایزه ایسوما را گرفت. او بار دیگر در سال ۱۳۸۳ برای فیلم سگ ولگرد جایزه باز را از آن خود کرد.
اما مهم‌ترین افتخار سینمای ایران در جشنواره ونیز نصیب جعفر پناهی شد. این کارگردان با فیلم دایره شیر طلایی بهترین فیلم و پنج جایزه دیگر؛ جایزه فیپرشی، جایزه یونیسف، تقدیرنامه کلیسای جهانی، جایزه بهترین بازیگر زن برای مجموعه بازیگران زن فیلم از طرف سندیکای ملی نویسندگان سینمایی ایتالیا و جایزه سرجیوترازاتی را از ونیز دریافت کرد.
در سال ۱۳۸۱ سمیرا مخملباف با فیلم خدا ساختن تخریب که بخشی از مجموعه فیلم یازده سپتامبر بود، به همراه ده کارگردان دیگر فیلم، جایزه یونسکو را دریافت کرد.
سال ۱۳۸۷ بهمن معتمدیان جایزه بریان را برای فیلم خستگی از آن خود کرد و سال ۱۳۸۸ فیلم تهرون ساخته نادر تکمیل همایون جایزه بهترین فیلم هفته منتقدان را برای سینمای ایران به ارمغان آورد.
شصت و هفتمین جشنواره فیلم ونیز به فیلم کوتاه آکوردئون ساخته جعفر پناهی که تنها فیلم ایرانی منتخب جشنواره آن سال بود، جایزه «لینامانیاکاپره» را اهدا کرد.
هفتادمین دوره جشنواره ونیز برای شهرام مکری و فیلم ماهی و گربه که در بخش افق‌ها حضور داشت، خوش یمن بود و جایزه هیات داوران را برای نوآوری و خلاقیت از آن خود کرد. جالب است بدانید ریاست بخش افق های این دوره را پل شریدر به عهده داشت و از فیلم مکری بسیار استقبال کرد. به‌طوریکه به گفته حاضران در مهمانی شب اختتامیه به مدت طولانی با شهرام مکری درباره چگونگی ساخت فیلم صحبت می‌کرد.
در هفتاد و یکمین دوره جشنواره ونیز در سال ۱۳۹۳، رخشان بنی اعتماد که این‌بار با فیلم بلند قصه ها در بخش مسابقه رسمی حضور پیدا کرده بود، جایزه بهترین فیلمنامه را دریافت کرد که جایزه بسیار مهمی برای سینمای ایران به حساب می‌آمد.
ونیز ۷۲ که در سال ۹۴ برگزار شد، فیلم اول سینمایی وحید جلیلوند، چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت را بسیار تحویل گرفت. این فیلم جایزه فیپرشی را برای بهترین فیلم بخش افق‌ها و هفته منتقدین و جایزه «اینتر فیلم» را به چنگ آورد.
ونیز ۷۴ باز هم به وحید جلیلوند جایزه بهترین کارگردانی و نوید محمدزاده جایزه بهترین بازیگری را برای فیلم بدون تاریخ، بدون امضا در بخش «افق‌های نو» اختصاص داد.
آخرین افتخارآفرینی سینمای ایران هم همین شب‌ها برای «جنایت بی‌دقت» شهرام مکری رقم خورد و او موفق شد جایزه بهترین فیلمنامه را از آن خود کند.
داوران ایرانی در جشنواره ونیز
در دوره ۵۲ برابر با سال ۱۳۷۴ کیارستمی به عنوان داور بخش رسمی جشنواره انتخاب شد. همان سالی که جلیلی برای دت یعنی دختر دو جایزه از آن خود کرد. جالب است که کیارستمی فقید پیش از آغاز مراسم اختتامیه رو به جلیلی گفت: «امشب روی صحنه اختتامیه ونیز نام ابوالفضل و عباس گفته می‌شود.»
همچنین سمیرا مخملباف به عنوان دومین داور ایرانی در دوره ۵۷ (سال ۲۰۰۰) در بخش مسابقه رسمی حضور داشت. و پدرش محسن مخملباف هم در سال ۱۳۸۵ از اعضای هیات داوران فیلم اول بود.
در شصت و هفتمین دوره جشنواره در سال ۱۳۸۹ شیرین نشاط به عنوان یکی از داورهای بخش افق‌ها جشنواره حضور داشت و ونیز ۶۹ مهمان امیر نادری به عنوان یکی از داوران بخش افق‌ها بود.
در ونیز ۷۴ هم رخشان بنی اعتماد به عنوان یکی از اعضای هیات داوری بخش افق‌ها حضور به‌عمل آورد.
در سال ۲۰۱۸ فاطمه معتمد آریا بازیگر ایرانی داور بخش افق‌ها و رامین بحرانی فیلمساز ایرانی-آمریکایی نیز داور بخش فیلم‌های اول ونیز بودند.
بخش‌های جانبی و فیلم‌های کوتاه
فیلم‌های کوتاه ایرانی هم همیشه پایه ثابت دورههای مختلف جشنواره بوده‌اند. هرچند آن‌چنان که باید در کسب جایزه موفق نشده‌اند. از جمله فیلم‌های کوتاه حاضر در جشنواره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
زیارت مکه در سال ۱۳۵۰ اولین فیلم کوتاه ایرانی راه یافته به ونیز بوده که البته کارگردان آن نامشخص است.
نان و کوچه عباس کیارستمی در سال ۱۳۵۱، دختر دایی گمشده ساخته داریوش مهرجویی ، تست دموکراسی ساخته محسن مخملباف و چگونه سمیرا تخته سیاه را ساخت ساخته میثم مخملباف به سال ۲۰۰۰ از جمله این فیلم‌های کوتاه هستند.
مهرداد فرید با فیلم کوتاه بچه های افغان و حسین طاهری با فیلم کوتاه مرغ و سامان سالور با فیلم کوتاه باد گیسوانت را شانه خواهد زد هم همگی در دوره ۵۹ جشنواره ونیز به نمایش درآمدند.
علی عسگری با فیلم بچه محصول ایران و ایتالیا در هفتاد و یکمین دوره ونیز و همچنان که می‌مُردم به کارگردانی مصطفی سیاری و فیلم کوتاه پاگرد به کارگردانی محسن بنی‌هاشمی هم در بخش فیلم‌های کوتاه افق‌های جشنواره به نمایندگی از سینمای ایران حضور داشتند.
