مجله نماوا، ایلیا محمدی‌نیا
سینمای مستند در ایران سال‌هاست تلاش می‌کند همپای سینمای داستانی به حیات خود ادامه دهد، اما مساله اینجاست که اگر آثار سینمایی در اغلب اوقات راهی به پرده سینما پیدا می‌کنند تا در یک اتفاق حداقلی بتوانند امکانی برای دیده شدن بیابند، آثار سینمای مستند در خوش‌بینانه‌ترین حالت شاید بتوانند تنها در یکی دو جشنواره داخلی و اگر خوش شانس باشند در چند جشنواره کوچک و گاه بزرگ خارجی به صورت نمایشی محدود در حد یک یا دو سانس روی پرده را ببینند. با این همه این امر نشان از بضاعت اندک سینمای مستند ایران نیست. چرا که بخشی از اعتبار سینمای ایران در جهان بی شک ارتباطی مستقیم با آثار سینمای مستند دارد. تا آنجا که در سال‌های گذشته نماینده ایران در اسکار فیلم مستند «در جست‌وجوی فریده» بود که همین امر نشان ازسطح کیفی آثار مستند دارد.
همه خوب می‌دانیم که بسیاری از فیلم‌های تولیدی در حوزه مستند با وجود شکل‌گیری شبکه مستقل مستند در تلویزیون امکان نمایش و دیده‌شدن ندارد، دلایل مختلفی برآن می‌توان مترتب شد، اما دیدن چند نمونه از فیلم‌های مستند ایرانی در اپلیکیشن و سایت فیلم نماوا شاید بتواند دلایل این امر را بیشتر نمایان سازد.
برای اینکه بدانید چقدر سطح کیفی و تنوع آثار مستند سینمایی زیاد است دیدن دو مستند «مهین» و «جایی برای فرشته‌ها نیست» توصیه می‌شود. دو پیشنهادی که به حتم نگرش شما را نسبت دیدن آثار سینمای مستند تغییر خواهد داد.
مستند«مهین»
مستند مهین به کارگردانی محمدحسین حیدری مستند جنایی است درباره مهین قدیری شهروند عادی و بدون پیشینه جرم و جنایتی که به‌رغم اینکه مادر دو فرزند است در یک بازه زمانی نسبتا کوتاه تنها با انگیزه مالی دست به قتل‌های سریالی شامل پنج زن و یک مرد می‌زند.
فیلمساز با بازسازی صحنه‌های قتل در نیمه نخست فیلم به خوبی مخاطب را با چگونگی ارتکاب قتل‌ها توسط مهین و انگیزه‌های او آشنا می‌سازد و در بخش دوم با اضافه شدن‌فیلم های مستند مراحل اعتراف مهین، تماشاگر با چهره واقعی او مواجه می‌شود.
در مستند مهین فیلمساز صرفا به نشان دادن چگونگی ارتکاب قتل‌ها و شکل دستگیری مهین قدیری نپرداخته است بلکه در سکانس پایانی تلاش دارد در محضر دادگاه مخاطب خود را در جایگاه قاضی و داور بنشاند که او در خلوت خود درباره مهین داوری کند خاصه آنکه مهین در دادگاه تنها به چند جمله مختصر در دفاع از خود اکتفا می‌کند. آنجا که می‌گوید: «اگر کسی را به این دنیا آوردید، حتما به او محبت کنید…» تماشاگر می‌اندیشد با همه جنایت‌های ارتکابی توسط مهین آیا او خود قربانی نیست؟
مستند «جایی برای فرشته‌ها نیست»
ورزش زنان در کشور ما همیشه با چالش‌های بسیاری همراه بوده و هست؛ با این همه، مشکل تنها نگرش‌های اعتقادی نیست که مانعی برای ورزش حرفه‌ای زنان است بلکه پس از عبور از خوان نخست امکانات اندک ورزشی که در بیشتر مواقع از سطح امکانات ورزشی مردان کمتر است، سدی بزرگ مقابل ورزش زنان محسوب می‌شود.
فیلم مستند «جایی برای فرشته‌ها نیست» به کارگردانی سام کلانتری در گونه (ژانر) ورزشی ساخته شده است. تماشاگر این روزهای رویدادهای ورزشی، خوب می‌داند که چالش‌ها و موانع ورزش زنان چیست، اما شاید چندان نداند که ساخت مستندی درباره ورزش حرفه‌ای زنان و نشان دادن موانع حضور آنان در مسابقات بین‌المللی و اساسا ساخت مستندی درباره آنان به مراتب امری دست نیافتنی‌تر است.
فیلم سام کلانتری درباره تلاش تیم هاکی با اسکیت ملی بانوان ایران است که قرار است به مسابقات کره جنوبی اعزام شود. اما شرایط خانوادگی ورزشکاران و مسائل مالی حضور در مسابقات را تحت‌الشعاع خود قرار داده است.
فیلمساز نمی‌داند چه سرنوشتی در انتظار تیم است. آیا تیم به مسابقات اعزام می‌شود؟ آیا برخی خانواده‌ها با حضور دخترشان در مسابقات موافقت می‌کنند؟ آیا تیم در مسابقات موفق خواهد شد؟
سام کلانتری تا پیش از پایان فیلمبرداری هیچ پاسخی برای هیچ یک از پرسش‌ها ندارد، اما می‌داند که باید فیلمش را بسازد.
تماشاگر فیلم در مستند «جایی برای فرشته‌ها نیست» همپای کارگردان و بازیکنان تیم ملی با تمام دغدغه‌ها و تنش‌ها همراه می‌شود.
مستندهای «میهن» و «جایی برای فرشته‌ها نیست» امکانی برای شناخت بخشی از توانمندی سینمای مستند است که شاید کمتر توسط تماشاگران معمول سینما کشف شده است. امکانی که باعث آشتی تماشاگر گریزان از فیلم‌های مستند کلیشه‌ای و رایج در تلویزیون با سینمای مستند خواهد شد.
