مجله نماوا، ترجمه: علی افتخاری
برادران گریم برای بسیاری با داستان‌های پریان مانند «سفیدبرفی»، «راپونزل»، «سیندرلا»، «هانسل و گرتل»، «شنل قرمزی» و «شاهزاده خانم و قورباغه»، شناخته می‌شوند. این دو برادر آلمانی – ویلهلم گریم و یاکوب گریم که به ترتیب از ۱۷۸۶ تا ۱۸۵۹ و از ۱۷۸۵ تا ۱۸۶۳ زندگی کردند، به‌عنوان محقق زبان و ادبیات نیز یادگاری‌هایی درزمینه علمی از خود برجای گذاشتند که ازجمله آنها می‌توان به کتاب «فرهنگ لغت آلمانی» و کتاب «زبان‌شناسی آلمانی» اشاره کرد.
قصه‌ها و افسانه‌های این دو برادر در تمام این سال‌ها به‌دفعات منبع اقتباس‌های تصویری و صحنه‌ای بوده است. حالا «هانسل و گرتل» یکی از محبوب‌ترین قصه‌های آنها، بار دیگر به پرده راه پیدا کرده و موضوع یک فیلم انیمیشن کامپیوتری شده است.
«آژانس کنترل جادوی مخفی» (Secret Magic Control Agency) به کارگردانی الکسی سیتسیلین، یک انیمیشن انگلیسی‌‌زبان تولید مشترک روسیه و آمریکاست. این فیلم که تولید شرکت‌های ویزآرت انیمیشن، سی‌تی‌بی فیلم کمپانی و کیو‌ای‌دی اینترنشنال است، از ۱۸ مارس ۲۰۲۱ توسط سونی پیکچرز پروداکشنز اند ریلیزینگ در روسیه به نمایش درآمد. در ادامه، نتفلیکس، حقوق جهانی فیلم را به دست آورد و از ۲۵ مارس آن را آنلاین اکران کرد. فیلم در هفته اول اکران به فهرست ده فیلم آنلاین پربیننده نتفلیکس در دنیا رسید، و به‌طور کلی با نظر مثبت منتقدان سینما روبرو شد.
«آژانس کنترل جادوی مخفی» از کجا آغاز شد؟
بخش مطبوعاتی ویزآرت انیمیشن، اولین بار در ۲۰۱۸، از برنامه‌های خود برای ساخت یک فیلم «هانسل و گرتل» خبر داد. ویزآرت انیمیشن درزمینه اقتباس تصویری از قصه‌های پریان قرن نوزدهمی تجربه داشت که نمونه آن مجموعه فیلم‌های «ملکه برفی» است. آنها اعلام کردند قصد دارند از منابع الهام و دانش خود از مجموعه قبلی خود، برای اقتباس داستانی از قصه‌های پریان برادران گریم استفاده کنند.
ویزآرت انیمیشن در ادامه برای تولید «آژانس کنترل جادوی مخفی» با شرکت تولید و پخش فیلم کیو‌ای‌دی اینترنشنال در آمریکا – که پخش‌کننده فیلم «منطقه ۹» به کارگردانی نیل بلومکمپ، همچنین فیلم‌هایی با بازیگر آرنولد شوارتزنگر بود – قرارداد امضا کرد. نتفلیکس حقوق جهانی فیلم را در سال ۲۰۱۹ به دست آورد. این معامله زمانی اتفاق افتاد که «آژانس کنترل جادوی مخفی» برای اولین بار در بازار فیلم جشنواره کن به جامعه حرفه‌ای ارائه شد. خریداران نتفلیکس، فیلم را دوست داشتند. مذاکرات با این پلتفرم در بازارهای فیلم بعدی ادامه یافت و درنهایت در مورد اکران فیلم در مارس ۲۰۲۱ توافق حاصل شد.
طرح کلی فیلم چگونه شکل گرفت؟
سازندگان «آژانس کنترل جادوی مخفی» برای اقتباس انیمیشنی از قصه پریان برادران گریم، به چارچوب قصه آنها وفادار ماندند، هرچند از خط داستانی اصلی فاصله گرفتند. اصل قصه، ماجرای یک برادر و خواهر کوچک به نام‌های هانسل و گرتل است که پس از رها شدن در جنگل، به خانه‌ای ساخته‌شده از کیک و آب‌نبات می‌رسند و گیر جادوگر آدم‌خوار صاحب آن خانه می‌افتند. در فیلم جدید، پس‌ازاین که پادشاه توسط یک جادوگر شرور دزدیده می‌شود، یک سازمان مخفی به یکی از بهترین مأموران خود – گرتل با صدای سیلوانا جویس – مأموریت می‌دهد برای نجات پادشاه با برادرش هانسل (با صدای نیکلاس کوردا) همکاری کند. آنها در این مأموریت خطرناک باید با نیروهای تاریک و جادویی مبارزه کنند.
هرچند «آژانس کنترل جادوی مخفی» قصه پریان «هانسل و گرتل» را به‌عنوان کانون اصلی خود انتخاب می‌کند، بااین‌حال به برخورد پی‌رنگ‌ها، مکان‌ها و شخصیت‌های منبع ادبی اصلی محدود نیست. شخصیت‌های هانسل و گرتل در فیلم بسیار فعال‌تر هستند و در موقعیت‌های کمیک نیز حضور دارند.
سازندگان «آژانس کنترل جادوی مخفی» فیلم را بر مبنای سه مؤلفه ساخته‌اند – یک داستان سرگرم‌کننده برای همه تماشاگران، انیمیشنِ با کیفیت بالا و جلوه‌های تصویری و پس‌زمینه خوب. آنها اعتقاد داشتند قصه پریان «هانسل و گرتل»، ویژگی‌هایی از جنس دغدغه‌های والدین نسبت به فرزندان دارد و مرتبط با داستانی است كه حول هانسل و گرتل می‌چرخد. درواقع، مخاطبان اصلی فیلم، خانواده‌ها هستند.
سازندگان با پذیرفتن این موضوع که داستان اصلی واجد عناصر ترسناک است، آن را به‌گونه‌ای بازگو کردند که با افزودن عناصر کمدی برای همه مخاطبان جذاب شود. الکسی سیتسیلین کارگردان «آژانس کنترل جادوی مخفی» اعتقاد دارد فیلم او یک بازسازی نیست. «ما نمی‌خواستیم «هانسل و گرتل» را بازسازی کنیم، بلکه می‌خواستیم دوباره به آن فکر کنیم. منطق روایت را رها کنیم و جزئیاتی را اضافه کنیم. داستان با رنگ‌های جدید بازی می‌کند، متفاوت می‌شود، اما هم‌زمان متوجه می‌شوید همان قصه “هانسل و گرتل” است.»
نگاهی به تاریخچه اقتباس از قصه «هانسل و گرتل»
مجموعه قصه‌های برادران گریم که در «قصه‌های پریان گریم» (۱۸۱۲) جمع‌آوری شد، تأثیر زیادی بر فرهنگ جهان داشته است. قصه «هانسل و گرتل» آنها بیش از یک قرن، در بسیاری از کشورها مانند کره جنوبی، ژاپن، آلمان و ایالات متحده در دنیای سینما و موسیقی اقتباس شد.
اولین اقتباس در آلمان توسط اینگلبرت هامپردینک آهنگساز آلمانی (۱۹۲۱-۱۸۵۴) انجام شد. او تصمیم گرفت مجموعه‌ای از ابیات سرگرم‌کننده «هانسل و گرتل» را در قالب یك اپرای كامل اجرا کند. هامپردینک کار خود را در سال ۱۸۹۰ در فرانکفورت آغاز کرد. او ۱۶ آهنگ با همراهی پیانو و دیالوگ‌های ارتباطی ساخت و در ژانویه ۱۸۹۱ کار روی یک ارکستراسیون کامل را شروع کرد. این اپرا اولین بار در ۲۳ دسامبر ۱۸۹۳ به رهبری ریچارد اشتراوس در ویمار، امپراتوری آلمان اجرا شد. موسیقی کار به سبک ترانه‌های محلی آلمان بود و اپرا با هدف کشف طنز و کمدی پشت قصه پریان برادران گریم نوشته شد. اپرای «هانسل و گرتل» با تلفیق بسیار اصیل تکنیک‌های واگنری و آوازهای سنتی آلمانی، یک موفقیت فوری و بسیار عظیم به دست آورد. تالار اپرای سلطنتی لندن در ۱۹۲۳ اپرای «هانسل و گرتل» را برای اولین پخش اپرای رادیویی کامل خود انتخاب کرد، و هشت سال بعد، اولین اپرایی بود که به‌طور زنده از اپرای متروپولیتن نیویورک پخش شد.
دیزنی، «بچه‌ها در بیشه» را در سال ۱۹۳۲ اکران کرد. در سال ۱۹۵۴ سه فیلم در ایالات متحده، آلمان، آلمان غربی بر اساس این افسانه روی پرده رفت. نسخه آمریکایی، «هانسل و گرتل: یک فانتزی اپرایی» تولید شرکت آرکی‌او پیکچرز و اولین فیلم انیمیشن در این کشور بود که تولید دیزنی نبود. در همان سال، «هانسل و گرتل» به کارگردانی والتر یانسن در آلمان اکران شد. این فیلم به‌عنوان یک تفسیر مجدد از قصه پریان در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم و مناسب برای همه تماشاگران توصیف شده است. در آلمان غربی، فریتس گنشو فیلم «هانسل و گرتل» را به‌عنوان یک اقتباس خانوادگی از قصه پریان معروف، کارگردانی کرد. اولین فیلم زنده تیم برتون کارگردان آمریکایی نیز «هانسل و گرتل» بود که فقط یک بار در ۱۹۸۳ از کانال دیزنی پخش شد. تا پیش از «آژانس کنترل جادوی مخفی» و در سال‌های اخیر هیچ فیلم انیمیشنی مهمی درباره «هانسل و گرتل» اکران نشد.
پیچیدگی‌های اقتباس از یک قصه پریان کلاسیک
درحالی‌که قصه پریانِ اصلی، ازلحاظ تاریخی با اقتباس‌های سینمایی ترسناک شناخته شده است، نویسندگان «آژانس کنترل جادوی مخفی» مسیر دیگری را طی کردند و مبنای اقتباس از «هانسل و گرتل» را در محدوده ژانرهای کمدی و خانوادگی تعریف کردند. درواقع، فیلمنامه به‌نوعی نوشته شد که از الگوی استفاده‌شده توسط برادران گریم در قصه‌های پریان خود که استفاده هم‌زمان از عناصر ترسناک و کمدی است، پیروی کند.
فیلمنامه‌نویسان «آژانس کنترل جادوی مخفی» چند سال روی این قصه کار می‌‌کردند. به گفته آنها اقتباس از این قصه پریان کلاسیک اروپایی پیچیده بود، زیرا قصه فقط دو موقعیت مکانی دارد، خانه‌ای از کیک، آب‌نبات و نان زنجبیلی و یک جنگل انبوه. بااین‌حال، این فرصت یکی از چالش‌های خلاقانه تیم نگارش فیلمنامه بود. بیش از ۵۷ نسخه از متن نوشته شد. یکی از سناریو پدر و فرزندانش در جنگل را شامل می‌شد. یک روز، پدر توسط جادوگری ربوده می‌شود و بچه‌ها به جستجوی او می‌روند. آنها در دام می‌افتند و باید به جادوگر شیطانی خدمت کنند. در همان زمان، بچه‌ها نقشه‌ای برای نجات خود و پدرشان طراحی می‌کنند. سپس نویسندگان فیلمنامه گزینه مدرسه آموزش مأموران مخفی را بررسی کردند که هانسل و گرتل در آن ثبت نام می‌کنند. برای فیلمنامه نهایی، ایده تولید یک فیلم انیمیشنِ جاسوسی با مأموران مخفی، نهایی شد.
در ادامه نویسندگان فیلمنامه بر توسعه شخصیت‌ها متمرکز شدند. در نسخه نهایی فیلمنامه، شخصیت‌های اصلی (هانسل و گرتل) به کودک تبدیل می‌شوند. این مفهوم به نویسندگان امکان داد بخشی از ته‌صدای تیره قصه پریان برادران گریم را کاملاً به یک سناریوی مناسب تبدیل کنند. فیلم بر مؤلفه کارآگاهی تأکید دارد و داستان را پیرامون موقعیت اصلی داستان، آژانس کنترل جادوی مخفی می‌چرخاند. فیلمنامه‌نویسان برای رسیدن به این مفهوم، مجموعه فیلم‌های «جیمز باند»، «کینگزمن» و همچنین فیلم جاسوسی روسی «بازوی الماس» (۱۹۶۸) را مرور کردند.
نویسندگان قصد داشتند ضمن گسترش جنگل جادویی و موقعیت خانه زنجبیلی، شخصیت‌های اصلی یعنی هانسل، گرتل و خانه زنجبیلی را دست‌نخورده نگه دارند. به‌این‌ترتیب، مقياسي كه در آن دنیای قصه پریان شکل می‌گیرد، براي درگير نگه‌داشتن بينندگان آگاه از داستان است. ایده خلق یک آژانس امنیتی جادویی مسیرهای جدیدی را برای تولید فیلم باز کرد. فیلمنامه با ارجاع به عناصری از فرهنگ‌های دیگر ازجمله بابا یاگا، مادربزرگِ ضدقهرمان که از اساطیر اسلاو می‌آید، شاهزاده خانم قورباغه، پری‌های دریایی و مجموعه‌ای از مصنوعات جادویی از قصه‌های مختلف، به یک داستان جهانی تبدیل شد. ضمن این که طراحی داخلی «آژانس کنترل جادوی مخفی» از معماری هاگوارتز الهام گرفته شد.
هر آشپز باید یاد بگیرد دولت را اداره کند
عناصر فانتزی در «آژانس کنترل جادوی مخفی» با تلفیقی از قصه‌های پریان پوشکین با فانتزی اروپای غربی، حالتی جهان‌شمول پیدا کرده‌اند. کشمکش در پی‌رنگ، حول شخصیت شرور ایلوایرا می‌چرخد، جادوگر خانه زنجبیلی و آشپز سابق پادشاه که قصد دارد با کلوچه‌های آمیخته با معجون عشق خود، پادشاه را مجبور به ازدواج با خود کند تا ملکه شود. نویسندگان فیلمنامه مفهوم پخت کلوچه، کاپ‌کیک و آب‌نبات برای عاشق کردن دیگران را بررسی کردند؛ مفهوم یک «خودبزرگ‌بین» که کلوچه‌ها و کیک‌های او تهدیدی برای حکومت است. و این نکته‌ای است که ولادیمیر لنین در ۱۹۱۷ در رساله خود درباره آن توضیح داد. نظریه‌پرداز مارکسیست و رهبر انقلاب روسیه و بنیان‌گذار دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، فرض کرد در سناریویی که یک سرآشپز کنترل دولت را در دست می‌گیرد، چه اتفاقی می‌افتد، «هر آشپز باید یاد بگیرد دولت را اداره کند.»
نویسندگان «آژانس کنترل جادوی مخفی» از طریق منشوری از کمدی و درام، رساله قدیمی لنین را در داستانی بامزه از دسیسه‌های اداری و مبارزات سر قدرت آشپزی توضیح دادند. ایلوایرای شرور، آشپز آن رساله شد و به‌عنوان کاریکاتوری از مرلین مونرو بازیگر آمریکایی دهه شصت، شکل گرفت.
مضامینی که فیلم به آن می‌پردازد شامل روابط خانوادگی، اهمیت آن و به‌ویژه پیوند خانوادگی بین برادر و خواهر است، حتی اگر گاهی مانند مورد برادر و خواهر هانسل و گرتل، با هم ناسازگار باشند. در فیلم، کشمکش به‌عنوان یک شکاف خانوادگی ناشی از سیستم پذیرش مدرسه شکل می‌گیرد. داستان جانبی برادر و خواهر نشان می‌دهد که آنها وقتی گرتل دانشجوی شجاع آژانس کنترل جادوی مخفی می‌شود و با بورسیه دولتی تحصیل می‌کند، از هم جدا می‌شوند. در مقابل، هانسل با فریب‌کاری زندگی خود را تأمین می‌کند. فیلم در قالب مأموریت مشترک این دو طراحی شده است، و نقاط قوت و ضعف دو شخصیت اصلی را نشان می‌دهد. «آژانس کنترل جادوی مخفی» ترکیبی از عناصر ناسازگار است: مهارت اطلاعاتی مخفیانه گرتل در چارچوب سیستم اداری وزارت جادو، و مهارت هانسل در توهم و فریب‌کاری. و به این ترتیب به یک تعادل مناسب می‌رسد و مفهوم سازش و درنهایت تحقق خانواده را برای تماشاگر توضیح می‌دهد.
یکی از مضامین اصلی قصه اصلی «هانسل و گرتل» مفهوم وفاداری برادر و خواهر است. برادران گریم توضیح دادند برادران و خواهرانی که تحت تأثیر فقر و از دست دادن والدین بودند، چگونه با اعتماد و وفاداری به هم بزرگ شدند. «آژانس کنترل جادوی مخفی» مفهوم خویشاوندی را بررسی می‌کند. این مفهوم زمانی توصیف می‌شود که گرتل، مأمور مخفی و برادر سرکش او هانسل باید با تأیید وفاداری خانوادگی، نقاط مشترکی پیدا کنند تا بتوانند جان پادشاه را نجات دهند.
انیمیشن
کار تولید انیمیشن «آژانس کنترل جادوی مخفی» حدود سه سال به طول انجامید. تصاویری که اولین بار با مداد ترسیم شدند، به سه‌بعدی برگردانده شدند، و گزارش شد بیش از ۶۰ هزار فریم به‌صورت همگام با موسیقی طراحی شد. بخش‌ها بیش از سی بار تغییر کردند و حدود پانزده واحد روی فیلم کار کردند. انیمیشن در فیلم به‌طور قابل توجهی متأثر از آثار هنرمندان برجسته است. خانه زنجبیلی بر مبنای کار آنتونی گائودی معمار اسپانیایی طراحی شد. انیماتورها بخصوص تحت تأثیر توانایی تیم برتون در تبدیل عناصر ترسناک به شخصیت‌های جذاب در فیلم‌هایی مانند انیمیشن استاپ-موشن «عروس مرده» بودند. استودیو همچنین از تمام ابزارهای موجود برای افزایش عمق شخصیت‌ها در نقطه اوج فیلم که در میدان سلطنتی روی می‌دهد و حدود ۱۲۰۰ شخصیت در آن حضور دارند، استفاده کرد.
