مجله نماوا، مینو خانی
احتمالا همه کسانی که اهل ورزش و پیگیر مسابقات ورزشی ملی و بین‌المللی هستند در جریان پرونده دوپینگ بزرگ ورزشکاران روس در بازی‌های المپیک ٢٠١٢ لندن و ٢٠١۴ سوشی هستند، پرونده‌ای که مدعی بود بسیاری از مدال‌های ورزشکاران روس در بازی‌های المپیک ٢٠٠٨ پکن و ٢٠١٢ لندن به لطف دوپینگ به دست آمده است!
«ایکاروس» به کارگردانی برایان فوگل، مستندی است که دست‌های پشت پرده این فریب بزرگ را به کمک مهره اصلی این دوپینگ‌ها، یعنی گرگوری رودچنکو، شیمی‌دان و مسئول ناظر بر آزمایشگاه‌های تست ضد دوپینگ رو می‌کند. قرارگرفتن رودچنکو در قلب این عملیات باعث دسترسی وی به مستنداتی شده که باعث غنای مستند نیز شده است.
البته فوگل در گفت‌وگویی که آژانس خبری فرانس پرس با او انجام داده می‌گوید که ابتدا فقط می‌خواست به مصرف مواد انرژی‌زا در ورزش، با بررسی رژیم دوپینگ لارنس آرمسترانگ، بپردازد و نشان بدهد که دور زدن تست‌ها خیلی هم ساده نیست، ولی در حین کار با بزرگ‌ترین فاجعه در تاریخ ورزش مواجه می‌شود.
«ایکاروس» مستندی شبیه به یک تریلر ژئوپلتیکاست و نشان می‌دهد چگونه روسیه در بازی‌های المپیک ٢٠١٢ لندن و بازی‌های زمستان ٢٠١۴ سوشی تقلب کرد؛ تقلبی که به زعم فوگل می‌توانست تاریخ بازی‌های المپیک را تغییر دهد.
فوگل با پزشک روس، گرگوری رودچنکو برخورد می‌کند و این برخورد بسیار تعیین‌کننده می‌شود. چون رودچنکو ناظر همه تست‌های ضد دوپینگ بازی‌های المپیک در ٢٠١۴ سوشی و آزمایشگاه‌های مسکو بوده که آژانس جهانی ضد دوپینگ (AMA) نیز بر آن نظارت می‌کرد. رودچنکو تمام آن‌چه را که در این زمینه بوده، به فوگل شرح می‌دهد.
سپس ٩ نوامبر ٢٠١۵، آژانس جهانی ضد دوپینگ رودچنکو را بر اساس گزارش ٣٣۵ صفحه‌ای تحقیقی که ١١ ماه طول کشیده بود، متهم کرد که وی مغز پنهان موسسه دوپینگی بوده که توسط دولت روس حمایت می‌شده است. یک فاجعه جهانی که رئیس‌جمهوری روسیه، ولادیمیر پوتین را مجبور کرد در تلویزیون ملی ظاهر شود و همه چیز را تکذیب و تاکید کند که با متخلفان برخورد خواهد کرد.
طی ۵ روز بعد، روچنکو مجبور به استعفا شد، آزمایشگاهش پلمپ شد و ماموران سرویس‌های اطلاعاتی روس خانه او را تحت نظر گرفتند. رودچنکو تماس‌هایی دریافت کرد که به او می‌گفت سرویس اطلاعات روس در حال برنامه‌ریزی برای قتل اوست.
برای همین رودچنکو خیلی سریع با بلیط هواپیمایی که فوگل برای او خریده بود، به ایالات متحده فرار کرد و در خانه او در لس‌آنجلس پنهان شد. وی با خود هارد دیسکی را برد که حاوی اطلاعاتی بود که نشان می‌داد که برنامه دوپینگ ده‌ها سال است که انجام می‌شود.
«ایکاروس» نشان می‌دهد که روچنکو فرمول‌های شیمیایی پیشرفته دریافت می‌کرده و در بازی‌های سوشی، طی عملیاتی که تحت نظارت سرویس اطلاعات روس بوده، تست دوپینگ ورزشکاران منفی اعلام می‌شده، بدون اینکه رد پایی از محصولات دوپینگ باشد. بر اساس نظر روچنکو، ٣٠ مدال از ٧٣ مدال روس در ٢٠٠٨ پکن و نیمی از ٨١ مدال ٢٠١٢ لندن به لطف دوپینگ به دست آمده بود.
در فوریه همان سال، نیکیتا کاماتف، دوست نزدیک به گرگوری رودچنکو که رئیس سابق آژانس ضد دوپینگ روس بود، ناگهانی مرد، آن هم در زمانی که وی اقدامات اولیه برای نوشتن کتابی درباره دویپنگ در ورزش را با همکاری روزنامه‌نگار ساندی تایمز انجام می‌داد. مقامات روسیه دلیل مرگ را سکته قلبی اعلام کردند. ولی به نظر رودچنکو، کاماتف هیچ مشکل قلبی نداشت!
در می ٢٠١۶، برایان فوگل اطلاعاتی را طی جلسه‌ای با مسئولان بین‌المللی ضد دوپینگ، ارائه می‌دهد که نام هر ورزشکاری که در برنامه دوپینگ شرکت کرده بود و جزئیات موادی را که در ٢٠١٢ لندن استفاده کرده بود ذکر می‌کرد. او مستندات مربوط به بازی‌های پکن را نیز داشت.
در پی این اظهارات، گروه ورزشکاران روس اجازه حضور در بازی‌های المپیک ٢٠١۶ را نیافتند. کمیته بین‌المللی المپیک توصیه‌نامه‌های آژانس بین‌المللی ضد دوپینگ را که می‌گفت نباید همه ورزشکاران روس رد صلاحیت شوند، رد کرد. ولی به هر حال ٢٩١ نفر از ٣٨٩ ورزشکار روس به بازی‌های المپیک ریو رفتند و تمامی ورزشکاران روس که می‌خواستند در بازی‌های المپیک ٢٠١٨ کره شرکت کنند، امکان حضور یافتند.
همسر و دختر گرگوری رودچنکو در روسیه و همچنان تحت نظر دولت فدرال زندگی می‌کنند. ظاهرا آنها هیچ اطلاعی از محل اختفای رودچنکو ندارند. مقاله‌های منتشر شده در مطبوعات ادعا می‌کنند که رودچنکو می‌تواند شاهد اصلی برای اتهاماتی باشد که از سوی ده نهاد دولتی جهانی طرح شده و خواهان بررسی پرونده ١٠٠٠ ورزشکار روس هستند.
شاید بیش از هر نکته تخصصی سینمایی دیگر در این مستند هیجان‌انگیز و جذاب باید درباره نام آن نوشت که دربردارنده همه آن چیزی است که شامل حال مقامات روس می‌شود. درباره «ایکاروس» در منابع چنین آمده است: ایکاروس در اساطیر یونانی نام شخصیتی است که مخترع هزارتو بوده است. او به همراه پدرش، دایدالوس تصمیم گرفت از زندان مینوس به کرت بگریزد. پدرش برای او بال‌هایی از جنس موم و پَر ساخت تا با آنها بگریزد و به او توصیه کرد تا از تکبر و از خود راضی بودن بپرهیزد و خصوصا از پرواز در ارتفاع خیلی پایین و خیلی بالا دوری کند. با این وجود او به توصیه پدر گوش نکرد و به خورشید نزدیک شد، موم‌ها آب شدند و بال‌ها جدا شدند و به دریا افتادند. عده‌ای خورشید را منبع آگاهی می‌دانند و سقوط ایکاروس به دریا را سمبل تلاش برای دست‌یابی به آگاهی زیادتر از حد مجاز می‌پندارند. این افسانه اشاره به آن دارد که اگر چیزی زیاد آن خوب باشد، لزوماً زیادتر آن خوب نیست. برای همین به نظر می‌رسد فوگل به اینکه روس‌ها به دنبال زیاده‌طلبی به دوپینگ روی آورده‌اند اشاره دارد؛ زیاده‌طلبی که نتیجه آن منجر به یکی از عجیب‌ترین اتفاقات در تاریخ بازی‌های المپیک شد و نام روسیه و ورزشکارانش را، نه به نیکی که به تقلب، ثبت کرد.
