مجله نماوا، علی اصغر کشانی
«عصر هواپیماها»، مستند نریشن محور «برایان جی ترویلیگر» یکی از باشکوه‌ترین مستندها درباره شگفت‌انگیزترین اختراع دنیای مدرن است. مستندی که نه تنها به پیدایش یکی از حیرت‌انگیزترین و دگرگون کننده‌ترین اختراعات بشر اشاره دارد که دربردارنده تصاویری از جای جای عالم است تا ما را با مابازاءهای گوناگون زندگی در عصر جدید با همه تاثیر و تحولاتش آشنا سازد؛ به دنیایی که به طور میانگین در آن هر روز صد هزار هواپیما بلند می‌شود و می‌نشیند، روزانه میلیون‌ها انسان را به بلندای آسمان می‌برد و دوربینش ما را با خود به دنیای مسافران، چمدان‌ها، بلیط‌ها، خروجی‌ها، گیت‌ها، شهرها، اقلیم‌ها و به جهان چشم انتظارها، به آغوش کشیدن‌ها و ندیده‌ها می‌کشاند.
این مستندِ جذاب با تصاویر بکر و آرشیو خارق‌العاده‌اش که در هجده کشور دنیا فیلمبرداری شده، با شیوه روایی کلاسیک که اشارات ضمنی‌اش به «تاریخ تحولِ سرعت» غنای بصری و محتوای خود را به رخ می‌کشد، با تصاویری از باندهای پرشکوه شرکت‌های عظیم هوایی (لوفتانزا، قطرایرلاین، امارات، ایرفرانسِ، سنگاپور، بریتیش یونایتد و…) و با اشاره به مسیر شهرها (از سن خوزه، کالکوتا و توکیو تا لاپاز، بوگوتا، مونته ویدئو و سانتیاگو) ما را به دنیایی از زیست انسانی پرتاب می‌کند.
ترویلیگر برای هر چه باشکوه‌تر شدن پرواز هواپیماها، تصاویر منحصر به فرد از طبیعت و فضا با تنوع غیر قابل بیان از زاویه‌های دوربین، اندازه قاب‌ها، تنوع لنزها ، تغییر سطوح نور و رنگ و سایه، گونه‌گونی تکنیک، بافت و در هم تنیدگی مختصات بصری با دوربین داینامیکش، شگفتی‌های دنیای پیرامون‌مان را هر چه زیباتر معرفی می‌کند.
این نمونه مستندِ شاعرانه و زیبایی‌شناسانه ترویلیگر با نریشن‌های اُرژینال هریسون فورد که حمایت‌های نشنال ژئوگرافی را به همراه دارد با تصاویر خیره‌کننده از تغییرات اکوسیستم زمین (برکه‌ها، درخت‌ها، آسمان، کویر، جنگل، کوهستان‌های پر برف، آبشارها، مسیل‌ها، دشت‌ها، مزارع، رنگین کمان‌ها، بیابان‌ها، مرغزارها، گسیل ها….) و البته جلوه‌های منحصربه فردی از شکوه آسمان، گونه‌گونی ابرها، انبوه ستارگان، تشعشع طلوع شعاع غروب و تابش روزهنگام خورشید و مناظر بکر و دلرُبایی از زیستِ فیل‌ها، زرافه‌ها، گورخرها، سوسمارها، خرچنگ‌ها، لاک پشت‌های غول پیکر، پرندگان، پنگوئن‌ها، جانوران ریز روی زمین، ماهی‌های اعماق دریا و در نهایت تصاویر بی‌نظیری از مُتدینان معابد مکزیک، شترسواران کنار اهرام ثلاثه مصر، توریست‌های فیل سوار عمارت‌های کامبوج، هنردوستان موزه لوور فرانسه و…، نشان از آرشیو غنی و گستره پژوهش از آفریقا تا اروپا و از آسیا تا آمریکا را با خود دارد. گفتار متنی که با اشاره به تاریخ زندگی و تمدن بشر با تمام سختی و مشقاتش (زمانی هیچ جاده‌ای وجود نداشت، وسیله نقلیه‌ای نبود، سفر از جایی به جای دیگر فوق‌العاده طولانی و زمان‌بَر بود…) در پی واکاویِ اختراع چرخ، شناخت راه‌های زمینی، کشف راه‌های دریایی و ترسیم نقشه جهان به عنوان مقدمه‌ای برای اتفاقات بزرگ‌تر است، گفتاری که به رویای سفر هوایی به عنوان تخیل ۲۰۰ سال پیش دنیا اشاره دارد و به اختراع موتور بخار به عنوان اولین گام جدی برای رسیدن به نیروی جدید سرعت با هدف ساختن کشتی‌های نوین و قطارها و البته یافتن راهی برای حرکت از «طبیعت» به «صنعت» با هدف سفر به مسیرهای دورتر با بهره‌گیری از وسیله‌ای که همه موانع زمین و دریا را پشت سرگذارد، یاد می‌شود؛ جایی که هوانوردی با رویکرد خدمت به بشر و دستیابی به تمام نقاط دنیا، از امری غیرممکن به ممکن بدل شد.
در همین مستند است که می‌فهمیم ظهورِ«هواپیماهای دریایی»، نه تنها به خاطر اینکه عمق کم آب برخی مناطق اجازه عبور کشتی را نمی‌دهد که نزدیک به یک میلیون و دویست هزار جزیره کوچکِ بدون باند فرودگاه را به هم متصل کرده است و اینکه انسان‌ها با این پدیده نوظهور بود که توانستند سر از مناطق صعب‌العبوری چون آنتاریتیکا (با ساختاری به لحاظ عبور و اقامت به مراتب سخت‌تر از قطب جنوب، با دریاچه‌هایی مرگبار و کوه‌هایی که با دفن‌شدگی یک کیلومتری در یخ، یکی از اعجاب‌انگیزترین پدیده طبیعی بشر را در خود دارند) در بیاورند.
در لحظات انتهایی این مستند چشم نواز، جایی که سازندگانش با معرفی کالاهای «یک خانه» (به عنوان نمونه‌ای از خانه‌های جهان) هر کدام متعلق به یک اقلیم (میوه، ظرف، شال، کلاه، کتاب، قابِ عکس و…)، «هواپیما» را نشانه آشکاری از «جهانی شدن» معرفی می‌کنند، جایی که هفت هزار ساعت مُچی متنوع در یک بازار خرید جهانی آماده دیده شدن‌اند یا جایی که پایتخت نشست‌ها و سمینارهای دنیا برای نزدیکی افکارِ (مردمی با ملیت‌های گوناگون) لقب گرفته همه و همه نشان می‌دهد در هیچ‌دوره‌ای از تاریخ بشر تا این حد تنوع انتخابِ خریدِ کالا نزد مردم جهان وجود نداشته است.
ترویلیگر در نهایت و با انتخاب کالایی با کمترین میزان ماندگاری (گُل) نمونه‌ای از نشدنی‌های جهان مدرن را به رخ می‌کشد؛ آنجا که پنج میلیون گل از شصت کشور جهان به هزاران مقصد (جنوآ، کیپ تاون، لاس وگاس، کازابلانکا، ریودوژانیرو و…) ارسال می‌شود و تصاویر دشت گل‌های لاله، رُز، بنفشه، شقایق، سوسن، زنبق، آزالیا، نیلوفر، افرا و داوودی در سوله‌های بی‌انتهایی، فقط از صبح تا ظهر به دوردست‌ترین نقاط (در یک نمونه ۱۹ هزار گل از تابستانِ کنیا به زمستان تورنتو) سفر می‌کنند.
محصول و دستاورد این وسیله غول‌پیکر به باور سازندگانش که معتقدند هر دوره‌ای «عصر طلایی» خودش را دارد، جدای از قرارها، مسافرها و دیدارهای کاری و دوستانه و خانوادگی، برگزاری منظم المپیک و مسابقات ورزشی و بین‌قاره‌ای عظیم، اجتماع در سازمان ملل و دیگر مراکز بین‌المللی جهان، رشد ابرستارگان هنر و مسابقات و جشنواره‌های بزرگ جهانی، پیشروی در زمان، پیوند گذشته و آینده و تبدیل مهاجرت به مسافرت است.
مانیفست این باشکوه‌ترین مستند این سال‌ها که از ما می‌خواهد قَدر دوره‌ای که در آن هستیم را بدانیم این است: درعصر هواپیماها یک بار دیگر دنیا را کشف کردیم و ناگهان در یک چشم به هم زدن زندگی بر روی کره زمین تغییر کرد.
