مجله نماوا، ترجمه: علی افتخاری
وقتی «مهتاب» دومین فیلم بلند بری جنکینز در جوایز اسکار ۲۰۱۷ به یک موفقیت بزرگ دست پیدا کرد، خیلی‌ها آن را به‌عنوان یک تغییر بزرگ نه‌تنها برای جوایز آکادمی و علوم سینمایی، بلکه برای فیلم‌هایی با محوریت سیاه‌پوستان تعبیر کردند. سال‌ها بود که فیلم‌هایی با موضوع دردناک‌ترین بخش‌های تاریخ سیاه‌پوستان ساخته می‌شد، اما با «مهتاب»، داستانی عاشقانه با موضوع هم‌جنس‌گرایی بین مردان جوان سیاه‌پوست، درنهایت توجه نهادی عمدتاً مرد و عمدتاً سفیدپوست را به خود جلب کرد. آیا پروژه بعدی جنکینز با موضوع برده‌داری آمریکایی ازنظر برخی یک پسرفت نیست؟
فیلمساز ۴۲ ساله فلوریدایی چنین نگاهی ندارد. در عوض، جنکینز که سریال راه‌آهن زیرزمینی (The Underground Railroad)، اقتباس تلویزیونی او از رمان برنده جایزه پولیتزر کُلسن وایتهد، ۱۴ مه ۲۰۲۱ در آمازون پرایم ویدئو به نمایش درآمد، این مضمون را فرصتی ارزشمند برای کاوش جنبه‌هایی از جنوب آمریکا پیش از جنگ داخلی می‌دید که یا از کتاب‌های درسی حذف شده‌اند یا به‌اجمال به آن‌ها اشاره شده است. جنکینز با تأسف می‌گوید «این دوره از تاریخ آمریکا تا جایی که به هنر و ادبیات مربوط می‌شود، به‌نوعی در حاشیه قرار گرفته است. دوره قبل از عکاسی است، قبل از آن که سیاه‌پوستان به لحاظ قانونی حق داشتن دارایی و نوشتن و خواندن را داشته باشند، منظورم خیلی محدودیت‌های مختلف است، بنابراین این دوران، تقریباً هیچ تاریخ ثبت‌شده معتبری ندارد، قطعاً نه تاریخی که به شکل معتبر توسط سیاه‌پوستان ثبت شده باشد.»
جنکینز به پنج سال پیش زمانی که این پروژه را دنبال می‌کرد، فکر می‌کند. او می‌گوید: «بعد از آن که از روی سن با اسکار بهترین فیلم و همه آن جایزه‌ها پایین آمدم، این حس را داشتم که هیچ‌وقت می‌توانم بیشتر از چیزی که الان دارم سرمایه داشته باشم تا روی داستانی مثل این کار کنم؟ داستانی که اعتقاد دارم سزاوار همان سرمایه‌ای است که برای “جنگ ستارگان” یا “انتقام جویان” در نظر گرفته می‌شود. حس می‌کردم به تصویر کشیدن این داستان کار مناسبی است.»
«راه‌آهن زیرزمینی» که در جوایز گلدن گلوب جایزه بهترین سریال کوتاه یا فیلم تلویزیونی را برد، ماجرای کورا با بازی توسو امبیدو بازیگر اهل آفریقای جنوبی را روایت می‌کند، یک قهرمان که به گفته جنکینز، نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده این مجموعه ۱۰ اپیزودی، برگرفته از تجربیات واقعی مردم بَرده، آمریکایی‌های آفریقایی‌تبارِ برده است. او توضیح می‌دهد: «بااین‌حال کلسن کاری زیبا انجام می‌دهد و نسبت به این دوره از تاریخ آمریکا و وسعت و گستره چیزی که کورا متحمل می‌شود، رویکردی تقریباً علمی تخیلی دارد. این “آلیس در سرزمین عجایب” نیست، شاید به‌نوعی باشد، اما ریشه در برخی از اتفاقات دردناک واقعی دارد.»
در تاریخ آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار، عبارت «راه‌آهن زیرزمینی» استعاره‌ای است که به شبکه‌ای مخفی از مسیرها و خانه‌های امن که به افراد برده کمک می‌کرد به سوی آزادی فرار کنند، اشاره دارد، اما در سریال آمازون پرایم ویدئو، واقعاً یک راه‌آهن کاملاً کارآمد در زیر خاک جنوب آمریکا وجود دارد.
کورا با کمک یک برده دیگر به نام سزار (آرون پی‌یر) از مزرعه‌ای با شرایط کاملاً بی‌رحمانه که تمام عمرش در آنجا زندگی کرده فرار می‌کند و سوار «راه‌آهن زیرزمینی» می‌شود. از اینجا به بعد، جنکینز جنبه‌ای ماجرایی به سریال می‌دهد، چرا که به گفته خودش، «ما مثل یک گروه بازیگری سیار هستیم، با انبوهی از شخصیت‌ها؛ افراد زیادی در این نمایش حضور دارند. گذر کورا از یک ایالت به ایالت دیگر نقش‌های زیادی به همراه دارد.»
جنکینز می‌گوید از زمانی که «شهودگرا» اولین کتاب وایتهد در ۱۹۹۹ منتشر شد به همکاری با این نویسنده علاقه‌مند بود. او می‌گوید: «من از همان اولین رمان وایتهد طرفدار او بودم و همیشه کارهایش را دنبال می‌کردم و وقتی شنیدم کتابی درباره “راه‌آهن زیرزمینی” نوشته، فرض کردم چیزی غیرمنتظره خواهد بود. وقتی بچه بودم و اولین بار عبارت “راه‌آهن زیرزمینی” را شنیدم، همیشه سیاه‌پوستان و قطارهای زیرزمینی را تصور می‌کردم؛ بنابراین وقتی تأیید شد این استعاره دور از ذهنِ رمان کلسن است، به خودم گفتم باید به این ایده بچسبم.»
جنکینز ادامه می‌دهد: «وقتی اعلام شد کتاب در اوت ۲۰۱۶ منتشر می‌شود، تصمیم گرفتم آن را از آمازون پیش‌خرید کنم و پیش خودم فکر کردم در روز انتشار برای من ارسال می‌شود. بعد کارگزار من گفت، “نه، دلیل دارد که این آژانس تو را انتخاب کرده است. ما کتاب را برای تو می‌گیریم.” کتاب را گرفتم و خواندم و بلافاصله فهمیدم چیزی است که می‌خواهم روی آن کار کنم.»
علاقه جنکینز به «راه‌آهن زیرزمینی» حتی به پیش از نمایش «مهتاب» در جشنواره فیلم تلوراید ۲۰۱۶ برمی‌گردد. او به یاد می‌آورد: «یکی از چیزهای واقعاً زیبا درباره پروژه این بود که یک روند شکل‌گیری واقعاً طولانی داشت. ما کتاب را انتخاب کردیم و بلافاصله پس از پایان ماجراهای اسکار و «مهتاب»، حقوق آن را به دست آوردیم. کارهای اولیه روی متن را شروع کردیم و بعد رفتیم و «ای‌کاش خیابان بیل توان حرف زدن داشت» را ساختیم. بعد درحالی‌که مشغول تدوین آن فیلم بودیم، شروع به نوشتن متن “راه‌آهن زیرزمینی” کردیم و پس از اکران “خیابان بیل”، پیش‌تولید سریال را شروع کردیم؛ بنابراین درک این موضوع که اقتباس از کتاب باید چگونه باشد روندی طولانی داشت.»
جنکینز که سریال راه‌آهن زیرزمینی اولین تجربه تهیه‌کنندگی تلویزیونی اوست، توضیح می‌دهد این پروژه هم در تلویزیون و هم در سینما مسبوق به سابقه است. او می‌گوید: «این یک قالب هنری قیاسی است، بنابراین سریال ما به‌صورت تنها وجود ندارد. “راه‌آهن زیرزمینی” در گفت‌وگو با کار استیو مک‌کوئین در فیلم ۱۲ سال بردگی است، در گفت‌وگو با اقتباس اولیه گوردون پارکز از زندگی‌نامه شخصی سالومون نورثاپ است. همچنین در گفت‌وگو با مینی سریال «ریشه‌ها» است که هنوز هم رکورد یا جایگاه دوم بالاترین امتیاز یک اپیزود تلویزیونی در تاریخ شرکت ردیابی نیلسن را دارد. به همین دلیل، ازنظر ما تصاویر هم‌زمان با بازنمایی بصری آن دوره، یک مسئولیت مشخص برای وفاداری به تجربه برده‌های سیاه‌پوست داشتند.»
به گفته جنکینز، یکی دیگر از عناصر هیجان‌انگیز داستان این است که «فرصت کار در ژانرهای مختلف را فراهم می‌کند، اما همه آن‌ها به‌نوعی در یک قصه یعنی سفر یک زن قرار می‌گیرند.» درحالی‌که اپیزود اول سریال انواع مختلفی از وحشت از خشونت فیزیکی تا روان‌شناختی را فرا می‌خواند، جنکینز اپیزود هشتم با عنوان «پاییز ایندیانا» را یک درام عاشقانه می‌نامد. «و بعد شما به اپیزود “زمستان ایندیانا” می‌رسید و به‌نوعی وارد یک فیلم اکشن می‌شوید.» به همین دلیل بود که جنکینز قویاً احساس می‌کرد کتاب وایتهد را به‌صورت یک سریال و نه یک فیلم بسازد.
در فاصله زمانی بین اعلام و شروع تولید سریال راه‌آهن زیرزمینی، جنکینز فیلم تحسین‌شده «ای‌کاش خیابان بیل توان حرف زدن داشت» را (که برای رجینا کینگ جایزه اسکار به همراه داشت) ساخت و بعد دنیا تغییر کرد. با انتخاب دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور با شعار «عظمت را به آمریکا بازگردانیم»، انگیزه‌های جنکینز درمورد «راه‌آهن زیرزمینی» کمی تغییر کرد. او بیان می‌کند: «احساس کردم در آن بیانیه، وحشت، وحشت بی‌تفاوتی موج می‌زد، درواقع حسرت بازگشت به دورانی بود که فردی مثل من حتی اجازه خلق هنر را نداشت.»
جنکینز می‌گوید: «برده‌داری، تاریخی است که ما از روی شرم و به خاطر آسیب روحی که به همراه داشت نمی‌خواهیم به آن اذعان کنیم. تقریباً چیزی است که آمریکا می‌خواهد انکار کند و بنابراین سریال ما فرصتی است برای دیدن مردم همان‌طور که بودند. پروژه در زمانی اتفاق افتاد که شعار “عظمت را به آمریکا بازگردانیم” مطرح بود. ما در جورجیا تصویربرداری کردیم – شما می‌توانستید کلاه قرمزها را همه‌جا ببینید. بخشی از انگیزه پشت سریال این است که باید نوعی خلأ یا حفره باشد، چون اگر می‌گویید “عظمت را به آمریکا بازگردانیم”، به‌وضوح چیزی را که آمریکا زمانی بود و همیشه هست تصدیق نمی‌کنید.»
بازیگران و عوامل تولید بخش زیادی از سریال را قبل از تعطیلی ناشی از همه‌گیری کرونا تصویربرداری کرده بودند و حوادثی که در این میان اتفاق افتاد – «اعتراض‌ها به قتل جورج فلوید، کووید، بی‌تفاوتی دولت نسبت به این مسائل» – جنکینز را وادار کرد قبل از شروع مجدد تصویربرداری در ماه سپتامبر، مرتبط بودن متن را با وقایع روز را بررسی کند. او می‌گوید: «وقتی سریال سر و شکل گرفت متوجه شدم از قبل با خیلی از اتفاقات معاصر حرف می‌زند و گفتم “باید زودتر کار را تمام کنم.” درنهایت با تماشای نسخه تدوین‌شده احساس کردم تأیید شده‌ام. اگرچه بخش‌هایی از مجموعه فوق‌العاده سنگین است، اما خوشحالم که حقیقت را گفتیم.»
بااین‌حال، فیلمساز تأکید می‌کند که تصمیم دارد «راه‌آهن زیرزمینی» در حد یک سریال کوتاه باقی بماند. جنکینز می‌گوید: «این قطعاً مجموعه‌ای فقط برای یک فصل است و منظورم به لحاظ موضوع یا مضامین نیست. برای ساختن آن خیلی اذیت شدم. کار کردن روی این‌همه صفحه، پوشش دادن آن در ۱۱۶ روز خیلی سنگین بود، اما فکر می‌کنم یک سفر منحصربه‌فرد برای کورا است. بنابراین توصیه می‌کنم اپیزودها را بدون فاصله ببینید، به‌خصوص ازاین‌جهت که دیدن شروع سفر این زن و جایی که از آن سر درمی‌آورد، خیلی هیجان‌انگیز است.»
منبع: اینترتینمنت ویکلی، هارپرز بازار، ددلاین
تماشای آنلاین سریال راه‌آهن زیرزمینی در نماوا
